Güneşli bir eylül günü müzisyen ve muharrir Fırat Kızıltuğ’un kapısını çalıyorum. Kapıyı hocanın sevgili eşi Ayşe Kızıltuğ açıp beni içeri davet ediyor. Fırat Hoca bana biraz sitemli. Sözleştiğimiz günün dün olduğunu söylüyor. Ben ise defterime not ettiğim günün bugün olduğunu hatırlıyorum. Özrümü lisana getirince barışıyor, sohbetimiz için salon koltuklarına geçiyoruz. Kızıltuğ, mesleğini soranlara tereddütsüz bir biçimde “öğretmenlik” dese de biz onu daha fazla müzisyenliği ile tanıyoruz. Elbette bu usta müzisyenlik beraberinde eğitmenliği ve öğretmenliği de getiriyor. Bir ömür biriktirdiği varlıklı müzikal bilgisini şimdiye kadar yüzlerce öğrencisi ile paylaşmış. Kızıltuğ’a müzikle bir ömür geçirdiği için keyifli olup olmadığını soruyorum. “Herhalde mutluyum” yanıtını veriyor ve şu anısını benimle paylaşıyor: “Bir gün İstanbul Üniversitesi’nde merhum Kemal Eraslan ile konuşuyorduk. Muharrem Ergin ve birkaç profesör daha vardı. Edebiyat Fakültesi’nde kahve yapmış, oturmuş içiyorduk. ‘Ya hu, keşke edebiyat tahsili yapsaydım da sizinle birlikte olsaydım’ dedim. Kemal Hoca ayağa kalktı, ‘Al şu cübbeyi giy, masaya otur lakin sanatını bana ver’ dedi.”
MUHACİRLİK ÖYKÜLERİ İLE GEÇEN ÇOCUKLUK
Fırat Kızıltuğ, kökeni Karapapak ve Besimzadelere uzanan esaslı bir aileden geliyor. Dedeleri Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında Azerbaycan’dan evvel Kars’a akabinde Trabzon’a yerleşmiş. Kızıltuğ, çocukluğunun bu muhacirlik kıssalarını dinleyerek geçtiğini söylüyor. Babası Ahmet Kızıltuğ, 1924’te 5. Kafkas Fırkası’nda askerliğini yapmış. Askerliği bitince de ailesinin yanına Trabzon’a dönerek vaktin en geçerli mesleklerinden biri olan fotoğrafçılığa başlamış. Ahmet Kızıltuğ ablasının vasıtasıyle Hacı Hanım ile tanışarak evlenmiş. Evlenen çift, Hacı Hanım’ın annesinin isteği ile oğulları Fikret şimdi üç aylıkken Giresun Görele’den taşınarak anne tarafının da bulunduğu Bayburt’a yerleşmiş. Oğullarının nüfusa kaydı da burada yapılmış. Kızıltuğ, “Bu yüzden nüfus kaydım resmi olarak 1 Nisan 1935’tir. Halbuki ki 13 Ocak’ta dünyaya gelmişim” diyor. Babası Trabzon, annesi ise Bayburt doğumlu olan Kızıltuğ, ana ocağında yetişip büyüdüğü için kendini Bayburtlu kabul ediyor.
Anne tarafının Bayburt’a geliş kıssası ise oldukça farklı. Kızıltuğ, bu kıssayı salondaki orta sehpada duran antika tası göstererek anlatıyor: “Şu tasın sahibi, anneannemdir. Kendisi İstanbul, Fındıkzade’de doğmuştur. II. Abdülhamid’e huzur dersleri veren Şeyhülislam Vekili Dersiâm Çebezâde Osman Azmî Efendi’nin kızıdır. Osman Azmî Efendi, 1908’de eşi, iki kızı ve oğlunu Bayburt’taki kardeşine emanet ederek Hicaz’a gitmiş ve orada vefat etmiş. Ailesi de İstanbul’a dönmeyerek Bayburt’ta kalmış. İşte maceramız bu türlü.” Kızıltuğ’un ailesi, Bayburt’un akabinde memur olan babasını tayini sebebiyle evvel 1948’de Turhal’a sonra 1955’te de İstanbul’a yerleşmiş. Kızıltuğ’un memleketi olarak gördüğü Bayburt’a ziyareti ise bu ayrılıktan tam 50 sene sonra olmuş. Gerçekleşen bu hüzünlü kavuşmanın akabinde bir şikeste yazdığını söyleyen Kızıltuğ, “50 sene Bayburt’a gitmedim. 50 sene sonra gittiğimde Çoruh’un su sesini duyunca çok hüzünlendim ve birinci şikesteyi yazdım. Böylelikle her sene Bayburt için Bayburt ağzıyla, onların sözleriyle bir şikeste yazmaya başladım. Toplamda 12 şikeste oldu” diyor.
İLK ÖĞRETMENİ ANKARA RADYOSU
“Doğu’nun en düzgün fotoğrafçısı ve Bayburt Halkevi bandosunun şefiydi” diyerek anlattığı babası, Ahmet Kızıltuğ, fanatik bir alafrangacıymış. Askerliği sırasında da Azaerbaycanlı bir flüt ustası ile çalışarak müzik bilgisini ilerletmiş. Bayburt’a taşındıklarında ise hem fotoğraf stüdyosu açmış hem de Halkevi başkanlığını üstlenerek burada bir bando kurmuş. Kızıltuğ, günlerini çoklukla babasının elinden tutarak götürdüğü fotoğraf stüdyosunda geçirirmiş. Babası, boşalan kart kutularını, sinema makaralarını oğluna ayırır Kızıltuğ da onlardan otomobiller yapar oynarmış. Ahlakı ve görgüsü bozulacağı kaygısıyla ailesi mahalledeki çocuklar ile arkadaşlık etmesine müsaade vermezmiş. “Hatırladığım birinci müzik sesi, babamın çaldığı flüt sesiydi” diyen Kızıltuğ, birçok şarkıyı küçük bir çocukken babasından duyarak ezbere almış. Halkevi Sineması’nın hoparlörlerinden dinlediği Ankara Radyosu’ndan ise yeni çıkan plakları dinler ve ezberlermiş. Çıkan müzikler ekseriyetle alaturka olduğu için babası bu durumdan pek mutlu değilmiş. Altı yaşında ilkokula giden Kızıltuğ’un müziğe ilgisi okulda da devam etmiş. Müsamerelerde kesinlikle müzik söylermiş. Gözlerindeki rahatsızlık ilerleyince hekimler, “Bu çocuğu okutursanız kör olur” demiş ve böylelikle Kızıltuğ beş sene boyunca okula gönderilmemiş. 1947’de Turhal’a geldiklerinde müzik ile ilgili önemli çalışmalarına burada başlamış. Babasından kapalı aldığı ud ile Ankara Radyosu’ndaki modülleri çalmayı öğrenmiş. Bir gün tekrar gizlice ud çalarken onu duyan babası çok duygulanmış ve yumuşayarak, “Türk musikisi ile meşgul olmanı isterim lakin sana tek bir kaide koşuyorum. Batı müziği de çalışırsan sana müsaade veririm” demiş. Akabinde İstanbul’a giden Ahmet Kızıltuğ, oğlu için siyah bir keman, nota sehpası, Mazaz keman notaları ve Hofmann etütleri almış. Turhal’a orta okul açılınca Kızıltuğ’u konutta tutmak mümkün olmamış. Okula kayıt olduğunda yaşça sınıf arkadaşlarından büyükmüş. Kemanını okulda da yanından ayırmamış, ders ortalarında sıranın altından çıkarır çalarmış. Sınıf arkadaşları da etrafında halka olur Kızıltuğ’u dinlermiş.
HIZLA ÇIKILAN BASAMAKLAR
Gözlerinin okumasına fazla müsaade etmeyeceğinden korkan Kızıltuğ, ortaokuldan sonra üç yıllık Trabzon Erkek Öğretmen Okulu’na gitmiş. Burada müzik öğretmeni, eski bir diş tabibi olan Süleyman Hatipoğlu’ymuş. Kızıltuğ’un müziğe bilhassa Batı müziğine olan ilgi alakası ve yeteneği Hatipoğlu’nu çok şad etmiş. Kızıltuğ’a “Senin üzere bir talebem hiç olmadı, piyanoyu daima yalnız çaldım” dermiş. 1956 yılında liseden mezun olan Kızıltuğ, Giresun’dan vapura binerek soluğu artık İstanbul’da yaşayan ailesinin yanında almış. Valizini Tophane Rıhtımı’nda bekleyen ailesine teslim edip doğruca Belediye Konservatuarı’nın yolunu tutmuş. Çalgı kısmına sırf ilkokuldan mezun şahısların kabul edildiğini öğrenince bu kere Akaretler’deki İleri Türk Musikisi Konservatuarı Derneği’ne gitmiş. Koroyu yöneten Lâika Karabey’in beğenisini kazanınca İstanbul’a ayak bastığı birinci gün udi olarak takıma dahil olmuş. Yıllar içerisinde Melâhat Pars’ın aracılığıyla Münir Nurettin Selçuk ile tanışmış. Selçuk’un saz heyetinde viyolonsel çalmaya başlamış. Kızıltuğ bu süratli yükselişi şöyle anlatıyor: “Münir Nurettin Selçuk üzere bir usta beni çağırıyor, ‘Sazını al gel Habib Burgiba’ya, Kral Faysal’a, Kraliçe Elizabeth’e çalacağız’ diyor. Sahnede Hakkı Derman, Emin Ongan, Necati Tokyay, Cüneyt Orhan, Necdet Yaşar üzere isimlerle birlikteyim. Bu büyük bir nasip. Ben sıradan çalgıcılar içine düşmedim, devlerin içine düştüm.” 1965-1975 yılları ortasında gazinoda müzik yapan Kızıltuğ, on sene boyunca devrin en kıymetli assolisti Nesrin Sipahi ile çalışmış. “Nesrin Hanım ve ben on sene birbirimizden ayrılmadık” diyen Kızıltuğ yalnız sahnede değil, plak kayıtlarında, sinemalarında de Sipahi ile berabermiş. Sipahi sahneden indiği gün Kızıltuğ da gazinoları bırakmış. Evdekilere gelip, “Gazinoyu bıraktım artık maaşımızla geçineceğiz” demiş. 1975’ten sonra konservatuvardaki vazifesinin yanında çeşitli okullarda müzik öğretmenliği yapmaya devam etmiş. 1976’da Devlet Korosu kurulunca emekliliğine kadar burada vazife yapmış.
AZERİ ŞAİRİ KIZILTUĞ
Yazın hayatına 50’li yaşlarında başlayan Kızıltuğ, bilhassa Türk Cumhuriyetleri ve Azerbaycan’da şair olarak tanınıyor. Kızıltuğ’un edebiyata merakı İleri Türk Müziği Konservatuarı’nda iken başlamış. Burada seslendirdikleri yapıtların, gazellerin bestelenen kısmından çok tamamını ezbere alırmış. “Hangi gazelden bir güfte okusam tamamını buluyordum. Böylelikle Baki, Pir Galib üzere Divan Edebiyatı şairlerinin yahut Mustafa Çavuş’un, Nedim’in şiirlerini ezberlemeye başladım” diyen Kızıltuğ bir vakit sonra kendi şiirlerini kaleme almaya başlamış. Edebiyata merakı arttıkça evvel eski Türkçe Arap harflerini akabinde Kiril Alfabesini öğrenmiş. Başta Azerbaycan olmak üzere Türki Cumhuriyetlerin edebiyatına yakınlaşmış. Sık sık Azerbaycan’a ziyaretlerde bulunmuş. “Karapapak oluşum, Besimzadelerden oluşum ve dedelerim Ruslarla savaşmış olduğundan Sovyetler bize 40 yıl boyunca vize vermedi” diyen Kızıltuğ, 1990’da Sovyet Konsolosluğu vize verince Moskova üzerinden eşi Ayşe Kızıltuğ ile birlikte Bakü’ye gitmiş. Burada bir ay kalarak Azerbaycan hasretini giderdiğini söyleyen Kızıltuğ, en son 2012’de Türkiye Müellifler Birliği’nin davetiyle yine cet topraklarını ziyaret etme fırsatı bulmuş. Kızıltuğ bilhassa Azerbaycan’da bir nevi “Azeri şairi” kabul ediliyor ve “Şaşılacak şey lakin Türk Cumhuriyetleriyle daima edebiyat münasebetiyle münasebetlerim oldu. Lakin Balkanlar ve Avrupa’da müzik münasebetiyle tanındım. Mesela Makedonya Ohri’de 2004-2005 yıllarında müzik dersleri verdim, sazendeler yetiştirdim” diyor.
ALMAN HÜKÜMETİ BİLETİMİ GÖNDERİR
TÜRK MUSİKİSİ TABİATTAN GELİR
“Ben çocukluğumdan beri her enstrümanı kurcaladım” diyen Kızıltuğ, evvel ud sonra keman, mandolin ve klasik keman öğrenmiş. Yetişkinliğinde ise viyolonsel ve flütte ilerlemiş. Kızıltuğ, “Mesela kemanı Batı müziği üzere çalarım. O yüzden viyolonsele geçtim. Batı müziğinde viyolonselci olarak tanındım. Konservatuara da viyolonsel ile girdim. Zira Trabzon Öğretmen Lisesi’ndeki hocam da tıpkı babam üzere Batı müziğine yük vermemi kaide koşmuştu. Bu görüşü Arel Ekolü’nde de gördüm ve benimsedim” diyor. Tüm bu enstrümanları kurcalamaktan büyük zevk duyduğunu söyleyen Kızıltuğ, “Ama bütün bu çalışmaların sonucu 1980 yılında ortaya çıktı. Ben aslında orkestrasyon yapmak için çok çalgı kurcalamışım” diyor. Hüseyin Sadettin Arel’in öncü olduğu Arel Ekolü’ne mensup olduğunu söyleyen Kızıltuğ, hiçbir sesin müstakil olmadığını savunuyor. Bu görüşünü de şu sözlerle açıklıyor: “Ben çok sesli görüşe yargıcım. Mesela ‘La’ sesinin içerisinde aşağıya ve üste gerçek ses salkımları vardır. O ses salkımlarını da benden öbür kullanmasını bilen yok. Gelecekte Türk musikisi, çok sesli yani polifoni olursa bu temel üzerinden yapılanması lazım.” Türk musikisinin yerçekimi, elektromanyetik üzere tabiattan geldiğini söyleyen Kızıltuğ, Batılı müzisyenlerin müzikteki bu tabiatı bozduklarını söylüyor. “Bir vakit şaşaalı devirleri olsa da yeni yüzyılın başından itibaren dikkat ederseniz dünyada değerli bestekarlar yetişmiyor” diyen Kızıltuğ, tüm dünyanın Pop müziğe teslim olmasından şikâyetçi. Kızıltuğ, “Pop müziği yapanların da dramı rastgele bir parçayı uzun mühlet gündemde tutamamaları. Mesela Franz Liszt’in Macar Rapsodisi No. 2’si yahut Nikolay Rimski-Korsakov’un Şehrazat’ı üzere bir besteyi yapacak müzisyen yok. Bu ‘yok’un tek bir sebebi var: Batı müziği durdu. Transistörlerin icadıyla melodik gürültüler yapıyorlar” diyor.
ORTAK BİR MÜZİĞİMİZ YOK
