Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi, Keneler ve Kene Kaynaklı Hastalıklar Araştırma Laboratuvarı Sorumlusu Doç. Dr. Ömer Orkun değerli açıklamalarda bulundu. Günümüzde artan moleküler teknikler sayesinde kene kaynaklı patojenlere sebep olan yeni çeşitlerin ortaya çıktığını söz eden Orkun, bilhassa Anadolu’da orman içi bölge olan Bolu’dan başlayıp Ankara’daki çok çeşitli geçiş zonlarını içine alan ve yarı kurak step coğrafya olan Kırşehir’de son bulan bir alanda kene kaynaklı patojenlerin doğal dinamiklerini anlamaya yönelik saha ve laboratuvar çalışmaları yaptıklarını söyledi.
Türkiye’de yeni tespit edildi
2 bine yakın kenede yüzlerce patojen (hastalık oluşturan mikrop) taraması yapan bilim insanları, 32 farklı kene kaynaklı patojenin varlığını belirlediklerini lisana getirerek çalışmalarını anlattı:
“Bu önemli derecede değerli bir sayı ve bunların hiçbiri Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) virüsü değil. Tespit edilen patojenlerden 10’unun insanı enfekte edebildiği ortaya çıktı. Bunlardan bir tanesi de şu an patojen olarak Avrupa’da yeni ortaya çıkan ve Avrupa’nın en kıymetli vektörü olan Ixodes Ricinus kene çeşidinin naklettiği ‘Neoehrlichia Mikurensis’ ismi altındaki bir bakteri. Bunun Türkiye’de daha evvel varlığı bilinmiyordu, yeni tespit ettik. Bu çeşit, Avrupa’da insanlarda patojenik olan zoonotik hastalıkların en değerli vektörü olarak kabul edilir ve Avrupa’nın üzerinde en çok çalıştığı kene cinsidir. Bizim ülkemizde bilhassa Anadolu’nun kuzeyi, Trakya ve İstanbul’da baskın bir tıp.”
Orkun, yaptıkları araştırmanın milletlerarası bilimsel bir mecmuada yayımlandığını da kelamlarına ekledi.
‘Sağlıklıyım bana bir şey olmaz’ demeyin
Söz konusu bakterinin, insanlarda kan damarlarının iltihaplanması ve tromboembolik patojenite ile seyreden birtakım bozukluklara yol açabildiğine işaret eden Orkun, “Eskiden bilhassa immün sistemi zayıf yahut baskılanmış, dalağı alınmış, lösemi, lenfoma ve MS üzere hastalığı olan insanlarda patojenik olduğu sanılıyordu. Lakin son yıllarda Avrupa’daki olaylara baktığımızda, immün sistemi pek yerinde, sağlıklı insanlarda da patojeniteye sebep olabildiği hatta bilhassa birtakım ilaçlarla immün sistemi baskılanmış hastalarda ise mevte varabilecek sonuçlara neden olduğu bildiriliyor.” diyerek enfeksiyonun sonuçlarına değindi.
Enfeksiyona yol açan kene çeşidi kırsal bölümlerin yanı sıra Trakya, İstanbul’da Belgrad Ormanı’nda ve Anadolunun kuzeyinde de görülüyor
Bu çeşidin sebep olduğu hastalığın çok akut enfeksiyona sebep olmadığı için bugüne kadar bilinemediğine dikkati çeken Orkun, “Ülkemizde bu patojen maalesef birçok rutin teşhis sistemlerinde yer almamaktadır. İhmal ediliyor olabilir, hasta tanısı konmadan tedavi edilmiş olabilir. Lakin gelecekte bu patojenin ayırıcı tanıya gerek ulusal referans laboratuvarlarında gerekse hastanelerde eklenmesi gerekiyor. Zira erken teşhis hayat kurtarır ve tanımadığınız bir mikroorganizmayla savaşmanız çok zordur. O yüzden kene kaynaklı patojenler, üzerinde çok durulması gereken patojenlerdir.” dedi.
Yüksek nemde varlığını sürdürüyor
Bakteriyi taşıyan Ixodes Ricinus kene çeşidinin yüksek neme gereksinim duyduğunu belirten Orkun, “Bu çeşidi yalnızca kırsal kesitlerde değil bilhassa içerisinde orman ihtiva eden vilayet içi yapılarda yani kentsel bölgelerde de görüyoruz.” dedi. Akabinde, bu kene tipinin İstanbul’daki Belgrad Ormanı’nda, Trakya ve Anadolu’nun kuzeyinde görüldüğünü vurgulayarak insanları enfekte ettiğini söyledi.
Orkun, bu kene tipinden korunmak için öncelikle çeşit bazında sistematik olarak epidemiyolojik araştırma yapılması gerektiğini vurguladı. Tespit edilen noktalar üzerinden başlayarak benzeri coğrafik noktalarda erken ikaz sistemlerinin oluşturulması gerektiğini lisana getiren Orkun, şöyle devam etti:
“İki yıl evvel gelecekte Türkiye’de ‘Ixodes Ricinus kaynaklı salgın oluşabilir’ telaşı ile bu tipe ve taşıdıkları patojenlere mahsus bir projeyi Sıhhat Bakanlığına sunduk. Umarım bunun üzerine gidilir zira biz bu salgını en acı yaşayan ülkelerden biriyiz. 2002’de hiç bilmediğimiz bir biçimde dünyanın en büyük KKKA salgınına maruz kaldık ve hala devam ediyoruz. Türkiye açısından gelecekte olacak kene kaynaklı salgınların sebeplerinden bir tanesi hatta mümkünlük olarak en yükseklerinden biri Ixodes Ricinus. Bu çeşitle ilgili bölgesel dataları almamız gerekiyor. Rezervuar konakları bulmamız lazım.”
Farketmek zor
Kenelerin ağır olduğu yerlere ait dağılım ve risk haritalarının çıkarılması ve insanların bilinçlendirilmesi gerektiğine işaret eden Orkun, “İnsanlar kendisine tutunduğunda bu cins keneyi genelde göremiyor zira bu kene, bir pilot kalemin defterde bıraktığı nokta kadar, çok küçük. Beşerler birçok vakit fark edemiyor. Başkası çarçabuk fark edilebilir ancak bu tipi fark etmek güç olduğundan, insanların bedenlerini çok ayrıntılı aramaları gerekiyor.” formunda konuştu.
Orkun, insanlara, kendisine tutunan keneyi bulduğunda bir an evvel bedenlerinden çıkarması ihtarında bulundu.
