BEYZA KARAKAYA
Ölümün keskin bir hakikat olduğunu bildiğimiz halde geçmişten günümüze mevt karşısında takındığımız hal, mevti algılama biçimimiz, vefatı hayatımızda nereye konumlandırdığımız büyük farklılıklar arz eder. Philippe Ariés Batı’da Vefatın Tarihi kitabında çağdaş öncesi çağda vefatın evcilleştirilmiş olduğunu söyler. Beşerler klâsik toplumlarda kalabalığın ortasında ölür ve kalabalıkla defnedilirken, günümüzde vefat, göz önünden kaldırılan, hastane odasında, ağır bakımda yaşanan ve böylelikle gündelik hayattan ve konutlardan dışlanan bir “şey” halini almıştır. Tahminen bu yüzden mevt bizi her keresinde hayrete düşürür, hayatlarımızı bıçak üzere ortasından kesiverir. Mevte her vakit bir sebep, bir fail bulmak isteriz. Fatma Barbarosoğlu’nun geçtiğimiz haziran ayında Profil Kitap etiketiyle raflarda yerini alan kitabı Aslında O Ölmedi: Çağdaşlığın Mevte Yansıyan Yüzü, mevtin geçmişten bugüne özellikle 90’lı yıllardan itibaren hayatımızda değişen rolünü, vefatı algılayış biçimimizi, vefat sırasında ve sonrasında takındığımız tutumu anlatır. Kitap mevt olgusunu dramatize eden veya vefat olgusuna karşı felsefi ve tahminen bu yüzden pek çok okuyucunun bulabileceği üzere iç sıkıcı bir bakış sunmak yerine vefatın gündelik hayattaki izdüşümlerini hayat-memat istikrarını kurarak anlatır.
HAYAT-MEMAT DENGESİ
Fatma Barbarosoğlu Aslında O Ölmedi kitabında hayat-memat istikrarının gündelik hayatın neredeyse bütün mevzularını ortak paydada birleştirebileceğini, hayat kısmının memnunluk endeksleri, nasıl yaşanacağını anlatan ferdî gelişim kitapları vasıtasıyla her gün lisanımızda olduğunu ve ancak dengeyi sağlayan mevt şuurunun hayatın içindeki yerini ve manasını giderek kaybettiğini söylüyor. Kitapta yer alan gündelik hayat tanıklıklarının yer aldığı metinlerde “olmakta olan nedir” sorusunun karşılığını arayan Barbarosoğlu, hayatımızın ölümlü olduğumuzu unutuşumuz ya da aklımızda tutuşumuza nazaran mana ve bedel kazanıp kıvamını bulduğunu; ölümlü olduğumuzu unutma suratımızın arttıkça hayatımızdaki manası yakalama kabiliyetimizin azaldığını söyler.
EVDE ÖLME HAKKI
Ölüm gündelik hayattan dışlanan, çocukların ve dahi yetişkinlerin ulaşamayacağı bir yere kaldırılan, konutlardan uzak tutulan bir şey haline geldi. Mevtten bahsetmek dahi bir tabu iken, ölen kişinin başında toplanmak, Kur’an-ı Kerim okumak, onun kelime-i şehadet getirmesini sağlamak adetleri artık neredeyse hayatlarımızdan çıkmak üzere. Bugün ölen kişi son nefesini vermesi için hastanelere yetiştiriliyor. Eskiler sekarat-ı mevt halini bilir, kişinin yüzüne vefat halinin vurduğunu söylerler ve yakınlarına haber verirlerdi. Bugün bu hali tespit etme hünerinden ve dahi mevti kabullenmekten aciz olduğumuz için tahminen son bir çabayla hastaneye yetiştiriyoruz yakınlarımızı. Şayet yetiştirmezsek elimizden gelen her şeyi yapmadığımızı düşünüyor ve tahminen de öbürleri tarafından ihmalkârlıkla suçlanıyoruz. Ayşe Böhürler’in ağabeyinin vefatını ve son nefesini konutta verme isteğini lakin onun bu isteğine karşı onu hastaneye götürmelerini anlattığı yazısının mihmandarlığında Barbarosoğlu hayati bir durum kelam konusu olduğunda hastanın konutta ölme vasiyetini yerine getirmeli miyiz sorusunu düşünmemizi sağlıyor. Batılı ülkelerde bu durum bir etik problemi olarak birkaç yıldır hararetle tartışılıyor. Hasta kalbi durduğunda yine çalıştırılmamasını istediğinde (Do Not Resuscitate/ Diriltmeyin) hatta bunu göğsüne döğme olarak yaptırdığında ve nihayet nitekim kalbi durduğunda onun bu isteğine karşı gelerek kalbini çalıştırmak etik midir sorusu epey güç bir soru olsa gerek. Türkiye’de hasta kalbinin çalıştırılmamasını istese bile hastanın isteği reddedilerek kalbi çalıştırıyor.
YARDIMLI İNTİHAR/ ÖTENAZİ
Alain Badiou, Etik kitabında ızdırap ve çürümenin “haysiyetli” şeyler olmadığını başımızda geliştirdiğimiz pürüzsüz, genç, yeterli beslenmiş imgeye uymadıklarını, bu sebeple, yaşlılık ve mevtin yaşayanlar için tahammül edilemeyecek görüntülerden ibaret olduğunu söyler. Çağdaş toplum bu yüzden hasta ve yaşlılara “haysiyetli ölüm” imkânı sunar. Ötenazi/yardımlı intihar bugün pek çok ülkede yasal ve bu ülkelere bu hizmetten istifade etmek isteyen dünyanın dört bir yanından beşerler gidiyor bu da intihar turizmini teşkil ediyor. Fatma Barbarosoğlu yardımlı intihar fenomenini şöyle izah ediyor: “Kapitalizm, hastaların, yaşlıların, güçten düşmüşlerin, başından itibaren güçsüz olanların bu dünyada “daha fazla” kalmasını istemez. Zira hastalar ve yaşlılar “iyi tüketiciler” değildir. Ötenazi hizmeti ile onlardan son bir tüketim performansı beklenir. Kapitalizm için doğal vefat “bedava” olduğu için ortadan kaldırılması gereken bir şeydir.”
Fatma Barbarosoğlu Aslında O Ölmedi kitabında, uzun yaşama ve ölümsüzlük teknolojisini, şöhretlerin vefatını, mevtin medyaya yansıyan yüzünü, selfie çekilen cenazeleri, ekran önü vefatları, mevtin lisana yansıyan aksini çarpıcı örneklerle anlatıyor. Hayat-memat istikrarını kurmak, değişende değişmeyeni bulmak, vefatın gündelik hayattaki tezahürünün izini sürmek için Aslında O Ölmedi kesinlikle okunması gereken bir kitap.
