Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Tarih Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Zekeriya Kurşun ile Uzman Ali İhsan Aydın tarafından hazırlanan, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları ortasından çıkan “Kudüs’ün’ Melikesi Haseki Sultan Vakfı (Kuruluşu, İdaresi ve Mülkleri) isimli kitap, okuyucuyla buluştu. Kitap birebir vakitte, Haseki Sultan Vakfı ile ilgili çalışmaları ile bilinen Mustafa Öksüz, Mustafa Güler, Abdullah Çakmak ve Alaattin Dolu üzere kıymetli isimlerin makalelerinden oluşuyor. Tamamı birincil kaynaklara dayandırılan çalışma, aslında yalnızca Haseki Sultan Vakfı’na değil, Kudüs tarihine de bir pencere açıyor ve Osmanlı vakıf tarihi çalışmalarına da bir katkı sunmayı amaçlıyor. Vakıf ile ilgili Osmanlı Arşivi’nde Ahkam kayıtlarındaki evrakların özet ve transkripsiyonlarından meydana gelen kitapta, vakfın kurulmasına temel teşkil eden mal varlıklarının Haseki Hürrem Sultan’a temlik edilmesini sağlayan 1553 ve 1557 tarihli dokümanları (temliknameleri) kapsıyor. Kitapta yer alan evrakların daha evvel yayımlanmayan ve yüklü olarak 16-18. yüzyılda vakfın işleyişini anlatan 2 temlikname ve 57 karardan oluşması kitabı ayrıyeten kıymetli kılıyor.
Osmanlı bayan sultanlarının kendilerine tahsis edilmiş olan büyük gelirle hayır yapıtları inşa ettirmeleri bir gelenek halini almıştı. O denli ki Hürrem Sultan da bu geleneğe uyarak 1530’lardan itibaren imparatorluğun çok farklı bölgelerinde fıkıh eserler inşa ettirdi. İnşa edilen yapıtlarla birlikte kurulan vakıflara padişah da kıymetli akarlar tahsis etti. Başta Mekke ve Medine olmak üzere imparatorluğun türlü yerlerinde çeşitli hayratı bulunan Hürrem Sultan eşi Yasal Sultan Süleyman’ın da dayanağıyla Müslümanların birinci kıblesi olan Kudüs’te 1552 yılında kendi ismini taşıyan büyük bir vakıf kurdurmuş. Böylelikle halkın gündelik hayatında vakıfların tesiri ve etkisi üst seviyede tutulmak istenmiş. Padişah elbet ki Hürrem Sultan ismine kurulan vakıfların büyümesi ve insanların gündelik hayatında yer etmesini de bilhassa istemiş. Bu emeli büyük oranda ulaşılmış olmalı ki, Kudüs’te yeni doğan çocuklara Hürrem isminin verilmesi yaygınlaşmış. Osmanlı hayırseverliğinin tipik bir yansıması olan bu kurum devletin dağılmasına kadar varlığını sürdürerek vakitle kentin kimliğinin de ayrılmaz bir modülü haline gelmiş.
