Türkiye, demokrasi tarihinin en kara günlerinden birini 16-17 Eylül 1961’de yaşadı. 1950 seçimlerinde yüzde 52,7 oyla iktidara gelen ve 10 yıl başbakanlık yapan Adnan Menderes ile bakanlar Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Şiddetli, 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin akabinde idam edildi. Menderes ve arkadaşlarının idamının üzerinden 61 yıl geçti. Parti içi muhalefetten ötürü 1945’te CHP’den ihraç edilen Menderes, 7 Aralık 1945’te Demokrat Parti’yi (DP) kurdu. DP 14 Mayıs 1950’deki seçimlerde yüzde 52,7 oyla 420 milletvekili çıkardı. Yüzde 39,4 oy alan CHP ise 63 milletvekili çıkarabildi. Menderes’in 10 yıllık başbakanlığı periyodunda Türk iç ve dış siyasetinde büyük değişimler yaşandı.
DİNİ ÖZGÜRLÜKLER
Birinci Menderes Hükümeti’nin birinci icraatı “fazla masraf” diye devlete ilişkin arabaları satmak oldu. Paralara mevcut cumhurbaşkanının fotoğrafının basılması uygulaması kaldırılıp, tekrar Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün fotoğrafları basılmaya başlandı. Arapça ezan okuma yasağı kaldırılıp dini özgürlüklerin önü açıldı. Türkiye 1952’de NATO’da tam üyeliğe kabul edildi.
EKONOMİK KALKINMA
Menderes, iktidara geldiği birinci günden itibaren iktisatta liberal bir siyaset izledi. İktisatta kalkınma devrine girilirken, özgür piyasa iktisadına geçişe sürat verildi. Tarımda makineleşme çalışmaları başladı. Yeni sanayi tesisleri ve Türkiye Vakıflar Bankası kuruldu. Gayrisafi ulusal hasıla yılda ortalama yüzde 9 büyüdü.
VE DARBE
2 Mayıs 1954’teki genel seçimlerde DP yüzde 56 oy oranıyla Cumhuriyet tarihinin en yüksek oyunu aldı ve Meclisteki milletvekili sandalyelerinin yüzde 93’ünü kazandı. Bu zaferin akabinde Kıbrıs’ta yaşanan meseleler tüm tartısıyla hissedilmeye başlandı. Atatürk’ün Selanik’teki meskeninin bombalandığına ait haberlerle başlayan 6-7 Eylül olayları, sıkıyönetimle lakin bastırılabildi. DP 27 Ekim 1957’deki seçimde yüzde 47,30 oy aldı. 38 kişilik Ulusal Birlik Komitesi, DP’nin ülkeyi baskı rejimi ve kardeş arbedesine götürdüğünü ileri sürerek 27 Mayıs 1960 sabahı idareye el koydu. TBMM ve Anayasa feshedildi, siyasi faaliyetler askıya alındı. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, bakanlar ve DP milletvekilleri gözaltına alınıp Yassıada’ya hapsedildi.
Menderes ve DP üyeleri, Yassıada’da kurulan Yüksek Adalet Divanı’nda yargılanmaya başlandı. 14 Ekim 1960’ta başlayan yargılama 15 Eylül 1961’de karara bağlandı. 19 evrakta toplanan davalar “anayasayı ihlal” davasıyla birleştirildi. Tutuklular “vatana ihanet, Meclis iç tüzüğünün değiştirilmesi, Kırşehir’in ilçe yapılması, CHP’nin mallarına el koymaktan” hatalı bulundu. 6-7 Eylül olaylarından da DP sorumlu tutuldu. 592 sanıktan 288’i için idam istendi, 15’i idama çarptırıldı. Birçok yabancı ülke önderi, idamların durdurulması için Cemal Gürsel başkanlığındaki Ulusal Birlik Komitesi’ne davette bulundu. Bunun üzerine Komite, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Şiddetli dışındakilerin idam cezasını affetti. Bayar’ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür uzunluğu mahpusa çevrildi. Güçlü ve Polatkan 16 Eylül 1961’de sabaha karşı, “sağlam” raporu alınan Menderes ise 17 Eylül 1961’de saat 13.21’de İmralı Adası’nda idam edildi.
29 yıl sonra iadeiitibar
Adnan Menderes ve onunla idam edilen arkadaşlarının prestijleri 11 Nisan 1990’da iade edildi. Menderes, Polatkan ve Zorlu’nun naaşları 17 Eylül 1990’da İmralı’dan alınarak devlet merasimiyle İstanbul Vatan Caddesi’nde yaptırılan anıt mezara taşındı. Cumhuriyet tarihinin en karanlık devirlerinin yaşandığı Yassıada’nın ismi “Demokrasi ve Özgürlükler Adası” olarak değiştirildi.
