Dost ve Dostluk kavramı tanımlamaya sığmayacak derecede büyük bir mevkide duruyor. Hayatın içinde bir kavram olmasına karşın, hayata ve beşere dair tüm bağlantılar yumağına dâhil olan dostluk kavramı ne derece gerçek? Kişi evvel kendine dost mu, hakikatinin ne derece farkında? Okuluna, eşine, yol arkadaşına, yöneticisine, işine vb. ne derecede dost? Tüm bunlar dostluğu manaya uğraşında soracağımız hakikatli sorularla manasına bulacak. Dost ve Dostluk kavramlarını hiç de alışık olmadığımız zaviyeden pahalandıran Dostluk İdeolojisi (Pan yayınları, 2022, 198 s.) kitabı işte bu münasebetler yumağına ayna tutarak bizi bildiğimizi sandığımız lakin pek de üzerinde düşünmediğimiz “Dostluk” kavramı ile yüzleştiriyor.
ERDEME DAYALI DÜZGÜNLER ORTASINDA DOSTLUK
Kitabın muharriri Kenan Göçer’in alanı iktisat olmasına karşın sıkıntı ve çetrefilli bir bahiste farklı ilim kollarıyla mukayeseli olarak mevzuyu anlamaya ve anlatmaya çalışıyor. Muharrir, çalışmasını ne salt bir dostluk denemesi, ne de salt bir dostluk incelemesi olarak nitelerken yaptığının deneme-inceleme metni olarak görülebileceğini söz ediyor. Muharrir, dostlukla ilişkilendirdiği tüm kavramları da izonomik bir yaklaşımla değerlendirirken metinleri disiplinlerarası bir yerde karşılaştırıyor.
Yazarın ideoloji, metafizik, mistik niyet imkânlarını kullanarak dostlukla bir ortada olması ya da olmaması gereken kavramları bir ortaya getirerek değerlendirdiği kitapta Dostluk ve İktisat, Dostluk ve İdeoloji, Dostluk ve Yol Yürüme, Dostluk ve İzonomi, Dost versus Tüccar, Dostluk ve Tıp, Dostluk ve Etik, Dostluk ve Siyaset, Dostluk ve Umut, Dostluk ve Üretim, Dostluk, Kendilik ve Yaratı, Dostluk ve Tabiat başlıkları yer alıyor. Birbirinden farklı bu kadar alan, mevzu ve disiplinin dostlukla ilgisi nedir demeyin. Dostluğun bu kadar çok boyutlu, içkin ve aşkın cephelerinin olduğunu okuyarak anlıyorsunuz.
Aslında her tanımlamanın ölçüp, biçme olduğunun farkında olan müellif “Çölde bir vaha, ovada bir söğüt gölgesi, yabancısı olduğumuz yerde bir tanıdık, çatısız kaldığımız anda meskenini açan bir yüz, dar gününde uzanan bir eldir, dost…” s.21 formunda dostu tanımlıyor lakin sonunda da diyor ki “bir şey için dostluk” Yani? “İhtiyaç giderildiğinde, dostluğun münasebeti de kalmayacak demektir bu.” (s.22) Dostluğun başlaması için elbette bir şeye gereksinim var lakin dostluğun devamı somut bir karşılığa, menfaate dayanmamalı. Müellif bunu lisana getiriyor.
Kitabın ilerleyen sayfalarında muharrir dostluk derken hangi dostluğu kastettiği beyan ediyor: Faydalıya dayalı menfaat dostluğu ve beğenilen olana dayalı haz/cinsellik dostluğu değil, Aristotales üzere fazilete dayalı güzeller ortasındaki dostluğu…
PEKİ NEDİR İZONOMİ
Yazarın yapıtını üzerine inşa etmeye çalıştığı temeli İyonya (M.Ö. 568-541) medeniyetinde atılmış “İzonomi”, kimsenin kimseyi yönetemediği bir hayat üslubu ya da konjonktür ve coğrafik kuralların muhakkak bir tarihte kesişimiyle mümkün olabilen bir tertibi söz ediyor. Bunun fikir değil yaşanmışlık olduğunu tabir eden muharrir, özgürlük ve eşitliğin birebir anda mümkünlüğünü göstermiş İyonya medeniyetine vurgu yapıyor. İyonya’da ortaya konan bağlantılarında yöneten yönetilen ilgiler olmayıp, bireyler ortası birebir alakalar olduğuna değinen müellif aslında izonomiye dayalı sistemde çoğunluğun değil, bireyin karşılıklı etkileşiminin olduğunu belirtiyor.
İnsanın hayatla kurduğu irtibat, mülkiyet münasebetleri, yönetme/yönetilme münasebeti izonomi temelinde neye/neyle dost olduğuna bağlı. Zira dostluk münasebetinde kurulan istikrar yani izonomi mutlak bildiğimiz manada bir istikrar değildir. Her an, her ilgi kurulduğunda yine kurulan bir istikrar kastedilmektedir. Müellifin da sözüyle “denge bozulduğu ve yine kurulduğu için de mutlak olumluluk barındırmaz. Dostluğun hoşluğu, bağlantının negatiflik barındırmasında yatar. Fikir ayrılığı çıktığında onu yine kurma, fikirden ödün verme sayesinde mi yoksa dostla farklı görüşte olma riskini göze alma yüreğinden mi kaynaklanır? Şayet dost için fikrini gizleme formunda devam edecekse alaka, bu bir uyumculuk olacaktır. Ya da fikir ayrılığına karşın dostla birlikteliği sürdürmede tarafların müsamaha kapasitesi tesirli olacaktır.” (s.80) Hudutları muhakkak, derinliği ölçülmüş bir deniz değil dostluk. Sonları aşikâr ve keskin, derinliği ölçülmüş olan yerin dostluk vadisi ya da denizi değil diğer bir münasebetler yumağı olduğu aşikâr.
Yazarın kitabını kurguladığı faziletler üzerine inşa edilmiş dostluk sıkıntısında can alıcı soruyu sorar: “Sadakat prensibe mi, dosta mı?” Dostlukların turnusol görevi gördüğü yer de bu olsa gerek. Menfaatin, alacak verecek bağlarının belirleyici olduğu yerde dostluk meydanı terk eder. Çünkü muharririn da belirttiği menfaatler çatışmadığı sürece dostluklar devam edeceği üzere faziletli beşerler birbirlerini tanımasalar da dostturlar. Pekala fazilet nedir? Antisthenes’e nazaran “insandan alınamayan bir silahtır”. Bu da demektir ki fazilet; prensip ile dostluğun birebir bireyde olması demektir. Muharririn başından beri yapıtın kurmaya çalıştığı örgü burada netlik kazanmaktadır: “Dolayısıyla, faziletliler ortasındaki dostlukta taraflar birebir anda hem prensibe hem de dosta sadık kalmış olurlar. Bedelli beşerler ise aslında dosttur. Bu nedenle sadakat unsura mi, dosta mı sorusu faziletliler için değil, gündelik beşerler ya da menfaat emelli dostluk kuranlar için geçerlidir.” (s.81)
Yazar, kitabın sonuna yalnızca okurun niyet ve hissiyatını kullanarak kaleme almasını istediği “Dostluk ve Doğa” başlığını bırakmış. Kitabın seyri boyunca pek çok şeyin yerli yerince oturduğunu gördüğünüzde dost/dostluk/doğa kavramlarını anlamlandırırken, dostluğun tabiatını da kavramış olacaksınız.
