İstanbul’un ortasında ihtimamla büyütülmüş çıtır çıtır salataları, taptaze dere otlarını, marulları yemek mümkün. Sık sık önünden geçtiğimiz İstanbul Surlarının eteklerindeki küçük tarlalarda kentli çiftçiler tarafından yetiştirilen domates, salatalık, marul, roka, maydanoz üzere çeşit çeşit zerzevat ve yeşilliklerin tadı bir öbür hoş. Üstelik kentte yetiştiği için kent dışından getirilen sebzelere nazaran çok daha uygun fiyata müşteriye ulaşıyor. Biz de geçtiğimiz hafta İstanbul içindeki son bostanları gezip buradaki kentli çiftçilerin kıssasını dinledik.
İSTANBUL’UN MEŞHUR BOSTANLARI
İlk durağımız; Bizans devrinde inşa edilen ve İstanbul’un surlarının çabucak yanı başında bulunan, yüzyıllardır tarım alanı olarak kullanılan Yedikule Bostanları oldu. UNESCO tarafından 1985 yılında Dünya Mirası olarak kabul edilen İstanbul Kara Surları’nın etrafındaki bu tarihi bostanlar, su kuyularıyla, havuzlarıyla, ahırlarıyla, ahşap yapıları ve teraslama sistemiyle bilgi birikiminin yüzyıllardır jenerasyondan kuşağa aktarıldığı bir kültürel miras. Zeytinburnu Belgradkapıdan Mevlanakapı’ya kadar uzanan yol boyunca surlarda Yedikule Bostanlarını görebilirsiniz. İkinci durağımız ise, İstanbul’un göbeğinde Kasımpaşa’daki beş asırlık Piyalepaşa Bostanı. Piyalepaşa Camii’nin bitişiğinde olan, 16. yüzyılda mescide gelir sağlayan en az 450 yıllık olduğu kestirim edilen bostan geçmişten günümüze ulaşıyor. Yedikule’den Piyalepaşa’ya İstanbul’un kalan son tarihi bostanlarını yıllardır işleyen, güzelleştiren ve 1500 yıllık esaslı bir geleneği bugünlere taşıyan bostancılarımızla konuştuk.
Yeni jenerasyon çiftçilikle uğraşmıyor
Soluğu bu defa surları takip ettiğinizde Eski Kozlu Mezarlığı’nın karşısında yer alan Dursun Kaplan’ın kuzeni Ahmet Kaplan’ın bostanında alıyoruz. Rumlar ve Arnavutlardan sonra üçüncü nesil olan ve bostanda çoğunlukla yer alan Kastamonululardan biri Kaplan. 30 yıldır çiftçilikle uğraşan Kaplan, “Günün kurallarında İstanbul’da çiftçi olmaya mecburuz” diyor. Haftanın belli günlerinde kendi bostanında takım, biçtiği ve yetiştirdiği eserlerini Esenler ve Bayrampaşa’daki semt pazarlarında satıyor. “İstanbul’da yetiştirdiğin eseri satabiliyorsan çiftçilik çok güzel” diyen Kaplan, İstanbul’da çiftçi olmanın zorluk ve kolaylıklarından bahsediyor. Bostancılığın bakımının sıkıntı olduğunu ve tıpkı bir bebek üzere olduğunu söyleyen Kaplan, “Çapası, otu, ilacı, gübresi, sulaması başlı başına bir bebek üzere ilgileniyorsunuz” diyerek anlatıyor. İstanbul’da çiftçilik yapmanın en sıkıntı yanının ise, büyük traktör kullanamamak ve bostanda çalışacak personel bulamamak olduğunu söylüyor. “Biz son kuşağız, bizden sonra burada çiftçi bulmak çok sıkıntı olacak” diyen Kaplan, “Çocuklarım bu işi sevmiyorlar. Olağan vakitlerde dahi bahçeye gelmiyorlar. Yeni jenerasyon çiftçilikle uğraşmıyor” diyor.
Sebzelerim hem daha taze hem daha uygun fiyata satıyorum
Bitkilerimizde rastgele bir ilaç kullanmıyoruz
Rotamızı bu kere İstanbul’un göbeğinde Kasımpaşa’da bulunan, Mimar Sinan’ın hoş yapıtlarından biri olan beş asırlık Piyalepaşa Camii’nin çabucak bitişiğinde yer alan Piyalepaşa Bostanına çeviriyoruz. 1573 yılında yapılan Piyalepaşa Camii’nin masraflarını karşılamak için cami vakfına bağışlandığı söylenen Piyalepaşa Bostanı’nın geçmişinin ise mescitten çok daha eskilere gittiği söyleniyor. 450 yıllık tarihi bostan geçmişten günümüze hâlâ ayakta. 16. yüzyılda mescide gelir sağlayan bostanın şimdilerde ise tek işletmesini 67 yaşındaki Mehmet Özal yapıyor. Özal, oğlu ve eşiyle birlikte bostanın işlerini sürdürüyor. Yıllardır çiftçilik yapan Özal, “Çiftçilik, baba mesleğimiz. Köyde uğraşıyorduk, daha sonra ise buraya geldik. Piyalepaşa 450 yıl boyunca bahçe olarak kullanılmış biz de 13 yıldan beridir buradayız” diyor. Rahatsızlandığı için şu sıralar bahçeden biraz uzak kalsa da oğlu ile bahçe işlerini sürdürüyor. Özal, günümüze kadar ulaşabilmiş son tarihi bostanlardan birinde; kıvırcık, patlıcan, fasulye, karalahana, pazı, roka, tere, semizotu, beyaz lahana meyve olarak ise yazın incir, erik dut yetiştiriyor. Daha sonra ise pazarda satışa sunan Özal, toptancılar yerine perakende olarak mahalleliye sattıklarını anlatıyor. Bitkileri yetiştirirken büsbütün organik bir formda yetiştirmeye çalıştıkları söyleyen Özal, “İlaç kullanmıyoruz. Bu türlü olunca daha bedelli oluyor” diyor. İstanbul’da çiftçilik yapmanın sıkıntı yanının hayvan gübresi bulamamak olduğunu söyleyen Özal, en hoş yanının ise, müşterilerin buradan gelip kendilerinin eserleri alıyor olması olduğunu söylüyor. Günümüze ulaşan son bostanlardan birinde tek olmanın çok hoş olduğunu lisana getiren Özal, tarihi ayakta tutmayı ve eserlerini taze, doğal halde halka sunmaktan keyif aldığını lisana getiriyor.
Taze eserler, doğal ürünler
Yedikule Bahçe’de çocuklar tarımla tanışıyor
Fatih Belediye’si tarafından 2020 yılında kentin merkezinde kurulan Yedikule Bahçe’de, kent çocukları tarımla tanışıyor. Çocuklar tohum etabından hasada kadar tüm kademelerde bir yandan eğitim alıyorlar, öbür yandan etraf, tabiat şuurları gelişiyor. Çocuklara tarımı ve tabiatla iç içe olmayı sevdirmek, bahçede kendi meyve ve sebzelerini yetiştirmelerini sağlamak gayesiyle bahçede etkinlikler düzenleniyor. Çocuklar hem tabiatta vakit geçiriyor hem de tarım faaliyetlerinde bulunuyor. Ayrıyeten bahçede bulunan kamelya alanıyla birlikte aileler rezervasyon yaptırıp burada fiyatsız bir halde pikniklerini yapabiliyorlar. Çocukların yanı sıra bayanlara toplumsallaşmaları ve şahsî gelişimlerine katkıda bulunmak ismine bahçecilik kursu da veriliyor. Bahçede; bayanlar bitkilere, fidelere nasıl bakması gerektiğini, hastalanan bitkilere nasıl müdahale etmesi gerektiğini, doğal tedavi metotlarıyla öğreniyorlar. Bahçecilik kursunun sonunda ise bayanlara teraryum atölyesi yaptırılıyor. Bahçede bulunan bitki hastanesinde ise; hastalanmış, tedavi muhtaçlığı olan, canlılığını yitirmiş bilhassa salon iç yer bitkileri peyzaj mimarları tarafından da fiyatsız bir halde güzelleştiriliyor.
En organik eserleri yetiştiriyoruz
“Şehirde çiftçi olmak mı yoksa köyde çiftçi olmak mı?” sorumuza ise, “Köyde takım, biçip, yetiştirdiğimiz eserleri kıymetlendirme talihimiz yok lakin burada yetiştirdiklerimizi değerlendirebiliyoruz. Köyde kendin grup, biçip kendin tüketiyorsun. Burada ise en azından perakende satıyorsun” halinde cevaplıyor. Surların tabanında bahçeleri olduğu için çok memnun olduğunu lisana getiren Kaplan, “Hem surları ve tarihi ileriye taşıyorsun hem de koruyorsun, kolluyorsun” diyor. Surlar ve bostanların ayrılmaz bir bütün olduğunu söyleyen Kaplan, “İkisi bir ortada. Surlar olmazsa bostan olmaz, Bostan olmazsa surlar olmaz. İkisi bir tarih. Buradan bostanları kaldırdığınızda surların manası kalmaz” diyerek kıymetine değiniyor ve Yedikule Surları ile Yedikule Bostanlarının birlikte anıldığını söylüyor.
