Haliç Üniversitesi Rektörü Zafer Utlu Sürdürülebilir Güç Teknolojileri Konferansı Röportaj Metni:
Sürdürülebilir güç teknolojilileriyle ilgili kendi uzman görüşünüzden neler söylemek istersiniz?
Z: Malum güç insanoğlunun hayatının vazgeçilmez bir modülü. Bu alandaki sürdürülebilirlik ise güç kaynaklarının uzun yıllar gelecek kuşaklara aktarılması ve bu transfer sırasında etrafa ve insan sıhhatine rastgele bir ziyanlı yan tesiri olmadan uzun yıllar mühletince kullanılması ve gelecek jenerasyonlara aktarılmasıdır. Güç kullanımına baktığımızda ise şu anda dünyanın tamamında gücün yaklaşık olarak yüzde 75’i fosil kaynaklardan elde ediliyor. Fosil kaynaklardan elde edilen güç kullanıldığında bilhassa çevreyi etkileyen son derece ziyanlı tesirler ortaya çıkıyor. Bu fosil kaynaklar nedir diye bakacak olursak; petrol, doğalgaz, kömür üzere kaynaklar. Bu kaynaklar nihayetinde sona erecek. Petrol muhtemelen önümüzdeki 70 – 100 yıl içerisinde doğal gaz da keza 200-250 yıl içerisinde kesinlikle sona erecek diye kıymetlendiriyoruz. Bu kaynaklar sona ermeden evvel onların şu anda vermiş oldukları olumsuz çevresel tesirlerin, yaymış oldukları emisyonların azaltılması hayati bir değer taşıyor zira büyük iklim krizinin en temel nedeni bu güç kaynaklarının denetimsiz kullanımıdır.
Nedir bu sürdürülebilir güç sistemleri, kısaca bahseder misiniz?
Fosil kaynaklardan dünya olarak vazgeçmemiz gerekiyor. Yenilenebilir güç kaynaklarının tamamına yakınının rastgele bir çevresel olumsuz tesirleri bulunmuyor. Nedir bunlar pekala; bunlar güneş, rüzgâr, hidroelektrik santralleri, biomass, jeotermal güç, dalga gücü, gel-git gücü üzere güç cinsleri. Bu kaynakları kıymetli kılan özelliği direkt doğruya tabiattan elde edilerek elektrik yahut ısı gücünü çevrilebilmesi ve tüm gereksinim alanlarında kullanılmasıdır. Güneşin ve rüzgârın hiçbir vakit yok olmayacağını düşünüyoruz. Hasebiyle bunlardan elektrik üretim teknolojileri geliştirdiğimizde aslında sürdürülebilirliğin kendisini elde etmiş oluyoruz. Başka taraftan biomass dediğimiz atıklardan elde edilen gücün de etkin olarak kullanıldığını ve değerli bir sürdürülebilirlik sağladığını biliyoruz. Irmaklar var olduğu, yağmur yağdığı ve barajlar dolduğu sürece mutlak surette hidroelektrik santrallerinden elektrik üretimi her vakit gerçekleşecektir. İşte sürdürülebilir güç dediğimiz nokta burada başlıyor. Evet, elektrik gücünü, ısı gücünü üretebiliyoruz. Lakin buradaki kahır bu üretilen elektrik ve ısı gücünün depolanamama özelliği olarak karşımıza çıkıyor. Bizim en büyük problemimiz bu. Bu depolanamama özelliğini ortadan kaldırmak için de yeniden bu teknolojilerin içerisinde yer alan güç depolama sistemlerini ortaya çıkartıyoruz. Böylece güç ve ısı depolama teknolojileri ile birlikte, yenilenebilir güç kaynaklarından elde ettiğimiz elektriği/ısıyı daha sonra gereksinimimiz olduğu vakit kullanılacak bir hale getirmiş oluyoruz.
Peki öncelikli olarak neler yapılması gerekiyor bu hususun tahlili için?
Z: Şu anki mevcut fosil yakıtlarla elde ettiğiniz güç cinsleriyle çevreyi koruyamayacağınız üzere güç muhtaçlıklarının tamamında, en başta da kendi güç üretimi olmayan ülkelerde önemli ekonomik problemlerle karşılaşılacağı artık çok besbelli bir biçimde ortadadır. Ortak maksadımız, güç çeşitlerini direkt doğruya tabiattan almak suretiyle elektrik gücüne, ısı gücüne çevirmek ve bunların faal olarak insanoğlunun hayatına girmesini sağlamak olmalı. Bununla ilgili memleketler arası kuruluşların çalışmaları ile yenilenebilir güçlerin kullanımının yaygınlaştırılması konusunda birçok etkin ve aktif politik uygulamalar bulunuyor. Lakin bunu daha ileri götürmenin ihtiyacı şurada ortaya çıkıyor: birincisi enerjiyi faal, faal olarak kullanmak, ikincisi ise bunların depolanabilme özelliklerini ortaya çıkartabilmek. Bunun içinde mutlak suretle yapılması gerekenler bilimsel ve teknolojik çalışmalardır. En kolay örnek ile evvelden hidrojenden güç üretimi diye bir sistem yoktu. Bu sistemlerin hepsi son 25 yılda yapılmış olan bilimsel çalışmaların sonucudur. 1970 yılındaki büyük güç ve petrol krizinin neredeyse gibisi hatta daha büyüğü bugün kapımızı çalmış durumda. Mevcut politik durumlardan ötürü şu anda bu büyük muhtemel krizle iç içe yaşıyoruz. Buradaki temel nokta, üstü kapalı bir savaş sonucunda güç fiyatlarının en üst düzeylere kadar çıkması ve buradaki tüm bağımlılığın bilhassa fosil kaynak dediğimiz doğal gaz ve petrol üzerine ağırlaştırılmış olması. Birçok ülkede güç kasveti başlamış durumda. Kendi güç çeşitliliğini yahut yenilenebilir güç kullanımını, sürdürülebilir güç teknolojilerinin çeşitli tiplerini kendi içerisinde bulunduran ülkelerde bu güç krizi daha az hissedilecektir. Münasebetiyle bu krizleri aşmanın temel yolu dünyayı fosil kaynakların bağımlılığından kurtarmaktır. SET2022 Konferansının değeri de böylesi bir periyotta faal çalışmalarını yapıyor olması. Bu şiddetli üniversal süreç yaşanırken, dünyanın geleceğinin en temel sorunlarından birine bilimsel ve rasyonel bir açıdan bakması ve sonuç odaklı olması çok değerli bir kazanımdır.
Bu konferansın değeri nedir? Küresel seviyede iştirakçilerin olduğu bu konferansın sürdürülebilir güçlere katkısını açıklar mısınız?
Z: Olağan kurallarda bu konferansı 2020 yılında yapmamız gerekiyordu. Pandemi nedeniyle iki sefer ertelendi. Online konferans halinde de yapılabilirdi ancak konferansın en yarar sağlayıcı özelliklerinden biri olarak, bu çalışmaların yüz yüze, bilim insanlarının bilgi transferlerini interaktif bir halde teğe bir yapmalarını istememizdir. O nedenle iki yıl mühletince ertelemek zorunda kaldık. Bu yıl 19. defa düzenlenen, esaslı bir geçmişe sahip olan konferansın bu yılki tertibine 62 farklı ülkeden 400’ün üzerinde bildiri ve 760 civarında milletlerarası muharrir katılıyor. Konferans başkanlığını bu alanda öncü bir bilim insanı olan ve Dünya Sürdürülebilir Güç Teknolojileri Topluluğu’nun genel başkanlığını yapan Profesör Safa Rıfat ile birlikte yürütüyorum. Sayın Rıffat birebir vakitte mühendislik alanında dünyadaki en seçkin 100 bilim insanından bir adedidir. Başka yandan ana konuşmacı dediğimiz, son teknolojiyi ve bilimi aktaracak olan 8 üst seviye ve 20’ye yakın davetli konuşmacımız yer alıyor. Ana konuşmacıların tamamı dünyada mühendislik alanında en düzgün 100 isim ortasında yer alan bilim insanlarından oluşuyor. Bunlardan bir tanesi dünyada bu alanda en yeterli üç bilim insanından biri olarak gösterilen ve Türk vatandaşı olmakla birlikte Kanada’da misyon yapan bir akademisyen olan Prof. Dr İbrahim Dinçer dir. İngiltere’den Abu Bakr Bahaj, Yaşar Üniversitesi akademisyenlerinden Arif Hepbaşlı, Japonyadan Hiroshi Yamaguchi başka değerli konuşmacıları oluşturuyor. Akademik ve bilimsel manada üstün çalışmaların tartışılacağı, geniş tabanlı ve dolu dolu oturumlar düzenlenmesi planlandı. Pandemi sonrası geniş kapsamlı, yüz yüze, bilimsel ve milletlerarası bir toplantı olarak, bu kadar geniş iştirakli bir bilimsel toplantı şimdi yapılmamıştır.
Bu milletlerarası konferansın Türkiye’de yapılacak olması, Türkiye’deki sürdürülebilir güç çalışmalarına nasıl katkı sağlayacaktır? Konferansın ülkemiz açısından değeri nedir size nazaran?
Z: Bu konferansı yapabilmek için bir evvelki konferansa, bir sonraki konferansa talip olan ülkeler ile üniversiteler davet ediliyor ve bunlar kendi alanlarında yaptıkları sunumlarla üst seviye bir komite tarafından seçiliyor. Biz bu konferansı Türkiye’ye alabilmek için 2019 yılında Malezya’da yapılan konferansa katıldık. O konferansta ben Türkiye ismine ve üniversite ismine bir sunum yapmıştım. Bu kapsamda beş üniversitenin içerisinden en düzgün olarak bizim üniversitemiz seçildiği için konferansın bu yılki konut sahibi olarak burada yapma hakkını elde ettik.
Bunun bilhassa Türkiye’de yapılıyor olması, güç konusunda hem Türkiye’de yapılan bilimsel çalışmaları bir merkeze taşımak hem de tüm milletlerarası bilim insanlarını İstanbul üzere dünyanın merkezde toplamak, Türkiye’ye kozmik seviyede bir saygınlık sağlayacaktır. Ayıca ülke turizmine de önemli bir katma bedel sağlayacaktır. Bununla birlikte bilimsel çalışmaların artması ya da hızlanması açısından da ülkemize farklı bir vizyon kazandıracaktır. Tabi bunun büyük bir güç krizinin tam ortasında olduğumuz bir periyotta olması da hayli değerli bir kazanım olacaktır.
Bu konferanstan sürdürülebilir güç teknolojileri manasında nasıl bir yarar çıkmasını ön görüyorsunuz?
Z: Birincisi, her şeyden evvel yeni bilimsel çalışmaların neler olduğunu çok net bir halde görebileceğiz. İkincisi, bu çalışmaların teknolojiye dönüşüm oranlarının ne olabileceğini, yapılan konuşmalardan net olarak ortaya çıkarabileceğiz. Bu bilimsel çalışmaları ilerleyen süreç içerisinde geliştirebilir ve bunlarla gerekli ikili iş birliklerini sağlayarak sürdürülebilir güçler konusunda bir yol haritası çıkarabiliriz. Bu mevzuda başkan pozisyona geçebilir ve bu çalışmaları teknolojiye dönüştürmek noktasında alacağımız dayanaklarla birlikte bu dönüştürme sürecini ülkemizde yapabiliriz. Bu noktada, bilim beşerlerine kendi ülkemizin imkanlarını tanıtmak açısından da farklı bir çıkarımız olacaktır diye düşünüyorum.
Son olarak, bir akademisyen ve bilim insanı olmanın yanında, Haliç Üniversitesi Rektörü olarak bakacak olursanız, Haliç Üniversitesi’nin bu konferansa mesken sahipliği yapacak olması üniversite için ne mana söz ediyor?
Öncelikle bu konferans akademik alanımda gerçekleşecek bir konferans fakat kozmik manada büyük tesirleri ve sonuçları olan bir tertip. Bu türlü büyük kapsamlı memleketler arası bir konferansa Haliç Üniversitesi olarak mesken sahipliği yapacak olmamız üniversitemizin itibarı ve prestiji açısından son derece değerli bir konudur. Kapsam ve içerik bakımından bu kadar büyük bir konferansa mesken sahipliği yapabilmek üniversitelerimizde çok ender formda gerçekleşiyor. Bizim buradaki yararımız bir üniversite olarak bu türlü bir konferansa konut sahipliği yapmak ve bunu memleketler arası alanda ülkemizi temsilen gerçekleştirmektir. Bunu yaparken de yalnızca üniversite olarak değil, dünya sürdürülebilir güç topluluğu üzere global bir toplulukla iş birliği yapıyor olmamız çok kıymetlidir. Bu toplulukla birlikte hareket etmek, alacağımız sonuçlar için de değerli bir etken olacaktır. Ayrıyeten İngiltere’nin en büyük üniversitelerinden biri olan Nottingham Üniversitesi konferans iştirakçilerinden bir oburu. Bununla birlikte konferansın direkt doğruya TÜBİTAK tarafından bilimsel manada destekleniyor olması da bize farklı bir kazanım getirmektedir. Öbür taraftan Malezya, Kıbrıs ve Türkiye’den farklı üniversitelerin de tıpkı formda konferansa destekçi olarak partner olması bizim için büyük bir kazanımdır. Tüm bu güçlü bileşenleri en uygun biçimde değerlendireceğimizi hem Türkiye için hem de global manada sürdürülebilir güç çalışmalarında önemli bir ivme kazanacağımızı düşünüyorum.
