Türklerin bilinen birinci yazılı dokümanları hatıra taşları kayalar ve günlük hayatta da kullanılabilen türlü eşyalar Escort bayan üzerine oyma yazı sistemi ile yazılmıştır Bu metinlere Eski Türk Yazıtları da denmektedir Eski Türk yazıtları harflerin çözüldüğü 1893 ten bugüne kadar binlerce çalışmaya husus oldu Bu yazıtlar sırf ses Bayan escort olayları sözcük yapıları leksik kimi özellikler üzere Türk lisanı ile ilgili bahislerde bilgi vermez birebir vakitte tarih coğrafya ve kültür alanı için de eşsiz bilgilerle doludur Bu nedenle yazıtlar üzerinde Escort Türk lisanı uzmanlarının yanı sıra Türklerin yedi ve sekizinci yüzyılı ile ilgilenen farklı bilim alanlarına mensup uzmanlar da çalışmaktadır
Eski Türk yazıtları yedi ve sekizinci yüzyıl Türk dünyasının anlaşılabilmesi için birincil yani temel kaynaklardır O periyot Türk uzunluklarıyla rastgele bir halde bağlantıda bulunan Çin Bizans ve Müslüman dünyası başta olmak üzere öteki halkların yazdıkları da kuşkusuz pahalıdır Lakin bu kaynaklar birincil değil ikincildir İşte bu nedenle Türk uzunluklarının kendi elinden çıkan metinlerdeki her detayın dikkatle incelenmesi üzerinde düşünülmesi ve yorumlanması gerekmektedir
Eski Türk yazıtlarının değerli bir kısmını oluşturan ve devleti yöneten kağan ile beyefendiler ismine yazdırılıp diktirilmiş hatıra anıtlarında daha çok devletlerarası münasebetler savaşlar ve savaşlardan elde edilen türlü imkânlardan kelam edilmiştir Mezar taşlarında ise ölen kişinin ağzından aile bireylerine hanına devletine ve milletine duyulan hasret daha ön plandadır Kayalar ile gündelik hayatta da kullanılabilen kimi objeler üzerindeki metinler daha kısa lakin daha pahalı bir sözcük hazinesine sahiptir
İÇERDEN ANLATIMLA
Eski Türk yazıtları üzerinde çalışmalarıyla tanınan Prof Dr Erhan Aydın Nisan 2022 de Kronik Kitap tarafından İstanbul da yayımlanan Eski Türklerde Gündelik Hayat isimli kitabında Türklerin bilinen birinci metinlerindeki gündelik hayata dair izleri ortaya koymayı hedeflemiştir Eski Türk yazıtlarında direkt gündelik hayata dair izler çok azdır ve bu gereç metinler ortasına serpiştirilmiş sözcüklerden yola çıkarak elde edilmiştir
Kitabın ortaya çıkmasına neden olan materyal Çin Bizans ve Müslüman dünyasının anlattıklarından değil direkt Türklerin kendi elinden çıkan birincil kaynaklardan elde edildiği için daha fazla dikkati çekmektedir
Kitap Giriş kısmının akabinde Eski Periyot Türkler Hakkındaki Kaynaklar başlığında Çin Bizans ve İslam dünyasının kaynakları hakkında bilgilere yer verilmiştir Kitabın ana konusunu oluşturan Eski Türklerde Gündelik Hayat kısmı ise dört ana başlıkta incelenmiştir Bunlar Toplumsal Hayat Ekonomik Hayat Dinî Hayat Gündelik Hayat İle İlgili Öteki Öğeler
İSİMLER VE GÜNDELİK HAYAT
Sosyal Hayat başlığı altında Aile Uzunluklar ve Uzunluk Birlikleri Bodun Halk Kavim Millet Vatan başlıkları ile ilgili yazıtlar devri Türkçesinden örneklere yer verilmiştir
Ekonomik Hayat ın altında ise Hayvan Yetiştiriciliği Avcılık Tarım ve Ticaret başlıkları bulunmaktadır Bunlardan Hayvan Yetiştiriciliği başlığı altında Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliği Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği Binek ve Yük Hayvanı Yetiştiriciliği husus başları bulunmaktadır Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliği başlığında yazıtlardan elde edilen gerece yer verilmiş metinlerde ele geçmeyen hayvanların hangileri olabileceği üzerinde değerlendirmelerde bulunulmuştur Örneğin tavuk sözcüğünün sekizinci yüzyıl Türkçesindeki biçimi olan takıgu hayvan ismi olarak değil on iki hayvanlı takvimde bir yılı göstermesinden ötürü ele geçmiştir Binek ve Yük Hayvanı Yetiştiriciliği unsurunu ise esasen at ve deve hususları oluşturmaktadır At hususunun cinsiyetine rengine alnındaki lekeye yaşına nazaran at çeşitleri üzere başka farklı sınıflandırılması Türklerin yedi ve sekizinci yüzyıldaki at kültürü ile ilgili her ayrıntıyı gözler önüne sermektedir Deve içinse erkek ve dişi devenin başka ayrı isimlendirilmesi yavrusuna verilen isimler vs Türklerin deve etrafında gelişmiş değerli bir sözcük hazinesine sahip olduğunu göstermektedir Tarım ve ticaret başlıklarında da yiyecek içecek ve ziraî eserlerin yanında Türklerin ticaretteki maharetinden de kelam edilmiştir
Dinî Hayat başlığında ise Türklerin inanç sistematiğine tekrar güçlü sözcük hazinesi üzerinden ulaşılmaya çalışılmıştır Töreler gelenekler ve bilhassa üzerinde çok konuşulmuş fakat tam olarak nasıl uygulandığı konusunda gereğince bilgi bulunmayan cenaze merasimlerine de değinilmiştir
Gündelik Hayat İle İlgili Öteki Öğeler başlığında ise sayılar ve ölçü ünitelerinin akabinde vakit ve takvim üzerinde durulmuştur Yazıtlardan elde edilen bilgiye nazaran rastgele bir olayın tarihi iki formda veriliyordu 1 On iki hayvanlı takvim marifetiyle 2 Olay esnasında olay kahramanının yaşının belirtilmesi ile Bilhassa ikinci sistemde Bilge Kağan ın her olayda kardeşi Köl Tegin in yaşını belirterek bir cins tarih kaydı düşmüş olmaktadır Vaktin tayini konusunda Tonyukuk un iki taştan oluşan kendi yazıtında on iki hayvanlı takvimi neden kullanmadığına da değinilmiş ve bu çerçevede takvimin kökeni ile ilgili değerlendirmelerde bulunulmuştur Takvimi oluşturan hayvanların sekizinci yüzyıldaki Türkçe biçimleri verilmiş bu hayvanların bir kısmının Türklerin gündelik hayatıyla hiçbir alakası bulunmadığı vurgulanmıştır Yeniden bu kısımda his başlığı altında sevinç ve keder sözlerine de yer verilmiştir Kitap kaynaklar ve indeks ile son bulmaktadır
Eski Türklerde Gündelik Hayat ta Türklerin birinci yazılı dokümanları olan eski Türk yazıtlarından elde edilen tüm bulgular hem araştırmacıların hem de meraklı okuyucunun ilgisi ve dikkatine sunulmuştur
