İnsan Yayınları etiketiyle okurla buluşan Sıradanın Kırılganlığı, “Beden Sosyolojisi Hikâyeleri” alt başlığını taşıyor. Bu kavrama dünyayla temas ettiğimizde deneyimlediğimiz birçok kavram dahil. Yani vefat – doğum, güzelliklik – nahoşluk, aile, baba, yaşlılık üzere… İstanbul Üniversitesi Sosyoloji kısmından Dr. Mehmet Emin Balcı’nın editörlüğünde 13 muharririn kıssalarını barındıran kitap, yaşayan en değerli sosyologlardan biri olan Bryan Turner’ın önsözünü taşıyor. Sorularımızı yönettiğimiz Balcı, vücudun dünyayla aramızdaki temas noktası olduğuna dikkat çekerken çocukluk kahramanlarımızı bile bu temel referanslar üzerinden seçtiğimizi, bu nedenle Cüneyt Arkın üzere düzgün kahramanlara gereksinim duyduğumuzu söylüyor.
Sıradanın Kırılganlığı’nı elimize aldığımızda dikkatimizi iki şey çekiyor. Vücut sosyolojisine eğilmesi ve dünyada yaşayan kıymetli sosyologlardan biri olan Bryan Turner’dan önsöz alması. Pekala Sıradanın Kırılganlığı vücut sosyolojisine nasıl bir katkı sunuyor?
Beden dediğimizde insanın unsurla mana ortasında, soyut ve somut ortasında temas kurmasını sağlayan bir kavşak noktasından bahsediyoruz. Bunun içine insanı insan yapan pek çok anı, pek çok kıssa giriyor. Bu kavram aslında çok gündelik, sıradan ve herkesin kimliğini oluşturan birtakım örtük kurallardan oluşur. Vücut, bizim dış dünyaya dokunmamızı sağlarken, oburlarının bizden beklentilerine nazaran kendimizi teyit etmemizi de sağlar. Bunun yanı sıra görülmek istediğimiz üzere kendimizi göstermemizi sağlayan bir araçtır. Münasebetiyle hem araç hem hedef bağlantısından bahsediyoruz. Vücut bir manada insanlığın temel vasıtasını oluşturur. Kültür, lisan, gelenekler, aile, kurumlar… Hepsi vücut üzerinden kendini gösterir. Yani vücut hem kendimizi onardığımız hem toplumsal dünyayı onadığımız bir müsabaka noktasıdır. Bunun toplumsal izlerini sürme kıssası, bizi vücudun bir biyolojik tarafına bir de kültürel tarafına getiriyor. Topluma bakış değiştikçe, dünyaya bakış değiştikçe, dünyayı devraldığımız birinci temas ettiğimiz bu kendilik algımızla da yüzleşmeye başlıyoruz. Metinin temel sıkıntısı de bunlar. Bedensel pratiklerin tümü vücut sosyolojisinin temelini oluşturuyor. Bryan Turner’ın dahil olduğu yer de bu noktadır. Dünyanın öbür ucundaki bir beşere, “bedeni hem tarihi lakin birebir vakitte da öznel bir şey olarak düşünerek, etkileşimli bir halde ele almaya çalıştık” dedik ve o da bu bakış açısıyla bize dahil oldu. Yerinde bir tespitle, metinlerin birer büyüme kıssası olduğunu düşündü. Ön kelamı de sosyolojinin klasik sorunu toplumsal olgu sıkıntısı ile açtı. Bizden bağımsız ve üzerimizde baskı kuran toplumsal şeylerin nesnelleşmiş düşünme biçimleri olduğunu vurgulaması değerliydi.
Sıradanın Kırılganlığı’nda 13 müellifin öyküsü var. Bu öyküler nasıl bir ortaya geldi?
Kitap bir lisans dersinin eseri. Bu kıssalar sosyoloji kısmında okuyan dördüncü sınıf öğrencilerine verdiğim bir ödev sonucunda yazıldı. Vücut çalışmalarını oluşturan çocukluk, gençlik, vefat, hastalık üzere bahisleri tartışan bir okuma süreci içindeydik. Sonunda da dünyaya temas ettiklerini hissettikleri en çarpıcı, en akılda kalıcı rastgele bir tecrübesi paylaşmalarını istedim. Daha sonra da yazdıkları öyküyü tahlil etmelerini… Bu tahlili yaparken, kıssaya aslında kendileri yaşamamışçasına bakmaları gerekiyordu. Zira bu olayları onlar yaşamış olsa da üzerinden yıllar geçmişti. Bu zamansal uzaklık objektif bir tahlil fırsatıydı. Buna otoanaliz deniyor. Ortaya çıkan metinleri bir kitap haline getirirken de tecrübelerin marjinalliğini değil, müelliflerin lisana getirme hünerlerini, tabir etme marifetlerini dikkate aldık.
HEM ANLATICI HEM KAHRAMAN
Öyküler mevt, baba, doğum üzere noktalara temas ediliyor. Bu kitabın müellifleri yazacakları hikayeleri sizce nasıl seçtiler?
Bir şeyi hatırlamak seçici bir unutkanlıktır ve hatırladığınız şeyler aslında sizin kim olduğunuza dair birtakım imzaları taşır. Muharrirlerimiz bir referans anıya odaklandı. Onları birisi haline getiren çok rasyonel ya da çok şuur dışı bir halde onları oldukları kişi olmaya sevk eden bir kurgu yaptılar. Bu kurgu anlatıcıdan birtakım özellikler taşıdığı üzere bağımsızlaşmalarını da sağlayan bir boyut oluşturdu. Zira sizi siz yapan bir kıssayı anlatmaya başladığınızda hem bir anlatıcı olursunuz hem de bir kahraman.
ARKIN MİTSEL BİR KARAKTER
Geçtiğimiz günlerde kaybettiğimiz Cüneyt Arkın hepimizin çocukluk kahramanı. Onun bir kahraman olarak görmemizin nedeni yakışıklığının yanı sıra sportif yanı, hamaseti, güzel bir insan olması… Bu bağlamdan baktığımızda Cüneyt Arkın fenomenini vücut sosyolojisi üzerinden nasıl yorumlayabiliriz?
Cüneyt Arkın 80’li, 90’lı yıllarda büyüyen, dünyaya temas etme biçimi televizyon üzere konvansiyonel bir medya aracı olan insanların çocukluk kahramanıdır. Vücut birtakım mitlerle yürür. Yani ne olduğumuzu ne olmak istediğimizi kurgusallaştırmamızı sağlayan, onu bir neden sonuç bağına oturtan, önümüze amaçlar, maniler ve motivasyonlar koyan bir anlatı olarak dünyayı devralırız. Bu anlatının ülkü formları da kahramanlardır. Bilhassa Cüneyt Arkın mitsel bir karakterdir. Zira toplumun kendi efsanelerini, kendi mitlerinin beyazperdeye aktarılmasını sağlayan bir fonksiyonu vardır. Mitleri kendi bedenselliği, aktörlüğü üzerinden sunar. Cüneyt Arkın’ın neden birkaç kuşağın çocukluk kahramanı olduğuna bakmak gerekiyor. Bu vücudun algılanmasıyla alakalı da bir durumdur. Çocukken hoş olan insanların birebir vakitte âlâ olduğu, berbat olan insanların da makûs ve ahlaksız olduğu noktasından hareket ederiz. Büyümek biraz da şeylerin oldukları üzere görünmediğini fark etmek demek lakin çocukluğun o naif bakış açısı yaşadıklarımıza verdiğimiz duygusal yansılarda kendini tekrar gösterir.
Çocukların bu bakış açısına muhtaçlıkları mı var?
Bu dünyaya bakışımıza eşlik eden temel referanstır. Çocuklarınkini direkt yetişkinlerinkini ise dolaylı olarak şekillendirir. Arkın dublör kullanmayan bir sanatçı. Medrano Sirkinde sinema yldızı olduğunu söylemeden 1 buçuk sene eğitim almıştır. Siyah jenerasyon karatecidir. Tüm bu özellikler ona yalnızca bedensel bir elastikiyet sağlamaz. Birebir vakitte beyazperdede canlandırdığı karaktere etik bir formasyon yükler. Mitlerden istediğimiz budur. Senaryo istediği kadar alengirli olsun, en sonunda uygunların kazanması ve berbatların kaybetmesini bekleriz. Dünya çok kaotikken Erol Taş’ın berbatlığı, Arkın’ın düzgünlüğü ve jönün tüm berbat adamların hakkından gelmesi olayların eninde sonunda bildiğimiz üzere sonuçlanacağı ümidini verir. Bu çocuksu muhafazakarlık kültürel bir reflekstir. Bizi hem büyüten hem de büyümeden bırakan bir refleks.
