Bingöl’de bir Molla ailesinde dünyaya gelen ve Türk edebiyatında otuz beş yılı devirmiş Yedi İklim mecmuasının kurucusu ve yayın direktörü usta muharrir Ali Haydar Haksal ile Yedi İklim’in yeni adresinde buluşup sohbet ettik.
– “Benim ailem bir molla ailesi. Okuyan bir aile, kitapların ortasında büyüdük” diyorsunuz. Konutunuzda Osmanlıca, Farsça ve Arapça olmak üzere dedenize ilişkin 500 cilt civarında kitap varmış. Böylesine bol kitaplı bir meskende bayramlar nasıl geçerdi?
“Molla ailesi” demem, bizim ailenin kendi özelliğinden kaynaklanıyor. Palu’dan Kiğı’ya şimdilerde Yayladere ilçesi diye bilinen Hasköy köyüne taşınmış ailemiz. Birinci sefer o civarda cami yapan aile bizleriz. Merhum dedem, müderris. Babası daha çocuk yaşta iken götürüp medreseye bırakmış. Evvel Diyarbakır’daki bir medresede okumuş, akabinde İstanbul’a Şemsipaşa Medresesi’ne gelmiş. Fatih Medresesi’nden müderris çıktıktan sonra şimdi 20’li yaşlarda iken memleketine dönmüş. Kiğı’da rüştiye mektebinin kurucu müdürü olmuş ve iki yıl burada misyon yaptıktan sonra kısa bir müddet için de müftülük vazifesinde bulunmuş. Gözleri lakin olduktan sonra köyüne dönerek Hasköy’de bir medrese açmış. Bizim köyümüz bulunduğu yerde son Sünni köyüdür. Köyümüzden sonra Tunceli’ye yanlışsız Alevi köyleri başlar. Bu bölgede Alevilerle iç içe yaşadık. Bağlarımız sürekli âlâ olmuştur. Medreseye etraf köylerden gelip dedemden ders alan çok sayıda insan vardı. Münasebetiyle medresenin varlığı yalnızca bizim aile için değil, etrafımızdaki okuma oranının da yükselmesine sebep oluyor. Dedem, 1915’te kardeşi Molla Ahmet Efendi’nin Çanakkale Harbi’ne gidip şehit olmasıyla lakin bir hâlde tek başına medreseyi yürütemiyor. Bir mühlet sonra medreseyi kapatarak kendi kabuğuna çekiliyor. Kitapları ortasında 1927 tarihli bir evrakta kendisine bundan sonra dini faaliyetlerde bulunmaması gerektiği, yalnızca cenazelerin defin işlerine yardım edebileceğini söyleyen bir yazı bulduk.
Köye dönecek olursak, o etrafta sadece bizim köyümüzde cami olduğu için bayram namazlarında etraf köylerdeki beşerler, Alevi köylerindekiler dahil bizim köyümüze gelirlerdi. Evvel bayram namazlarını eda eder, burada bayramlaşır ve dağılırlardı. O periyotta kurban dahil tüm ibadetler bizim etrafımızda huşu içerisinde gerçekleştirilirdi. Sünnisi, Alevisine bakmadan tüm insanların bir ortaya gelerek bayramlaştığı bir ortam düşünün. Bayram namazının akabinde dışarıdan gelen konuklar bizim konuta, amcamlara ve başka komşulara dağılırdı. Konutumuzda her bayram kesinlikle annemin yaptığı baklava ve su böreği sofrada olur ve gelen konuklara ikram edilirdi. Dışarıdan gelen konuklar meskenlerde ağırlandıktan ve uğurlandıktan sonra bizler de çocuklar olarak köyün bir ucundan öteki ucuna tüm konutları ziyaret eder, bayramlaşırdık.
Bölgede hayvancılık yaygın olduğu için hayvanlar ayrıyeten değerlidir. Beşerler ya düğünlerde ya da mevlitlerde et yiyebilir. Bazen de hatırlı bir konuk gelir ve onu ağırlamak ismine hayvan kesilir. Hasebiyle Kurban Bayramlarında yahut öteki bayramlarda yapılan ikramlar beşerler üzerinde ayrıyeten manevi bir tesir oluşturuyordu.
ÜSTAD’SIZ BİR BAYRAM
– Yedi İklim, otuz yılı aşkın bir mecmua olarak Türk Edebiyatı’nda kıymetli bir yerde duruyor. Bu denli mesai sonrasında takım bir aile olmuştur kesinlikle. Mecmuada bayramlarınız nasıl geçiyor?
Geleneksel olarak her bayramın üçüncü günü mecmuada bayramlaşıyoruz. Kurban Bayramı’nda bilhassa her sene bir kardeşimiz, kurbanını keser ve buraya bağışlar. Gelen konuklarımıza ikram edilir. Bu başka bir muhabbet ve sevgi ortamı oluşturur. Buraya gelen dostlarımızın elbette bir lokma ete gereksinimi yoktur. Ama buradaki o manevî atmosfer çok farklıdır. Her bayram bu geleneğimizi yerine getiririz. Bayramlar da ben; büyüğe, küçüğe bakmadan herkesi aramaya uğraş ederim. Bizi manevi manada ve fikir bakımından besleyen isimler ile de kesinlikle bayramlaşırdık. Bugün de bunu devam ettirmeliyiz. Bu bayram benim için biraz hüzünlü. Üstad Sezai Karakoç’u her bayram kesinlikle arar ve bayramlaşırdım. Artık bir tek Rasim Beyefendi kaldı. Bu sevgi bağının da mutlak suretle bu türlü devam etmesi gerekiyor. Aksi hâlde bu çağdaş kent hayatında insanların artık birbirine hâl hatır soramayacağı bir periyoda girmiş oluyoruz.
KAPİTALİST DÜNYADA OBURU İSMİNE KONUŞULAMAZ
– Kurban kesmeyi, bu ibadeti nasıl görüyor, yorumluyorsunuz?
Geçtiğimiz günlerde toplumsal medya tesettürlü lakin uç noktalarda dolaşan bir hanımın günümüzde kurbanın kesilmemesi, onun yerine muhtaçlığı olanlara para yardımı yapılması gerektiğine dair bir paylaşımına rastladım. Bu söylemi destekleyenler de karşı çıkanlar da var. İslam’ın farz ve vacip ibadetleri asla tartışma konusu olmaz. Bir ibadet farz ise o ibadetin ruhsal ya da sosyolojik münasebetine bakılmadan, mutlak suretle onun yerine getirilmesi gerekiyor. Bir küme insanın çok zenginleştiği, bir kümenin da çok yoksullaştığı kapitalist bir dünya kurallarında hangi zihniyette olunursa olunsun varlıklı bir hayatın içerisinde ise o dünyayı oburu ismine konuşulamaz. “Kurban kesilmesin de onun parası yoksula götürülsün, verilsin” denilemez. Bizim müslümanlar birtakım ideoloji ve durumlar karşısında kendilerini küçük gördükleri, “küçümserlik duygusu”na kapıldıkları için ibadetleri savunmaya onlara birtakım münasebetler uydurmaya çalışıyorlar. İbadetlerin ruhsal yahut sosyolojik taraflarını bilim insanları oturup konuşsunlar. Sonuçta kurban bir ibadettir ve bu ibadetin mutlak surette yerine getirilmesi gerekir.
– Vakit zaman günümüzde kurban kesmenin acımasızlık olduğu istikametinde görüş bildiren beşerlerle da karşılaşıyoruz…
Ben kendi elimle çok kurban kestim. Kimse de bunu öne sürerek benim merhametimi sorgulayamaz. Kimse benim yabanî biri olduğumu söyleyemez. Zulüm gören, haksızlığa uğrayan ve mağdur olan beşerler karşısında müthiş bir acı duyuyorum. Günümüzde insan vefatları sinema sinemaları üzere bir gösterime dönüşüyor ve izleniyor. Beşerler öldürülmüş, azap edilmiş insanları artık etkilemiyor. Pekala, bu kanıksanmışlık hissini neye bağlayacağız? Geçtiğimiz günlerde Fas’tan İspanya’ya giden 40’a yakın insan öldürüldü. İspanya başbakanı göçmenleri öldüren polisler tebrik etti. Bu tertipte baktığınız vakit, bu aksiyona reaksiyon nedir? Kurbanın acımasızlık olduğunu söyleyen beşerler bu vahşete reaksiyon verebiliyor mu?
– Siz, hem kendinizden yaşça küçük nesillere hitap eden bir müellif hem de bayramlarda konutuna el öpmeye gelinen bir dedesiniz. Kimi ailelerde nesiller ortası irtibat kopuktur, torunlarınızla ilginiz nasıl?
Benim mesken hayatında sıhhat meselelerim açısından daha çok bulunmam artık mecburî. Benim genelde beşerlerle lakin daha çok çocuklar ve torunlarla münasebetim çok uygundur. Onlar da bana düşkünler. Bayram olunca çocuklar bilirler ki dedeleri, anneanne ve babaanneleri onlara bir kadro armağanlar verecekler. Ortaokul ikinci sınıfta okuyan kız torunumla şöyle bir mutabakatımız var: Bir kitap okuyup bitirdiği vakit ortamızda belirlediğimiz ölçüde benden bir harçlık kazanıyor. Bu bağ, sırf torun ve aile bağlarıyla ilgili değil. Mecmuada de farklı işlerde de mümkün olduğu kadar abi kardeşlik alakasını koruduk. Artık yaşımız kemale erdi. Mecmuada 5. jenerasyon dediğimiz 20’lı yaşlardaki arkadaşlarımızla birlikte çalışıyoruz. Onlar bizim çocuklarımızdır. Onlarla aramızdaki sevgi ve merhamet lisanını bırakmadan bağlantı kurmaya devam ediyoruz.
Diriliş fikriyle devam ediyoruz
– Yedi İklim pek çok edebiyatçı/yazar için bir okul oldu. Bugün mecmuada yer alacak isimleri nasıl belirliyorsunuz?
Bizim vaktimizde İslâmî niyet geleneği üzerine mecmuaların sayısı sonluydu. Mavera, Diriliş, Edebiyat, Yönelişler dergileri… İslâmî fikir geleneğindeki dergilerimiz bunlardı. Bu mecmuaların etrafındaki arkadaşlar kendi mecmualarına odaklansalar dahi hepsinin manevi bir bağı vardı. Yedi İklim mecmuası, sanatı bir put hâline getirmeyen bir bakış ve “Diriliş düşüncesi” ile bu çizgiyi sürdürme çabasında devam ediyor. Günümüzde çok sayıda mecmua olmakla birlikte çok sayıda hikaye, şiir, deneme yazan arkadaşımız var. Herkese yer verebilme imkânımız olmamakla birlikte gelen metnin nitelikli olması koşulumuz var. Yedi İklim’ın ortamındaki gençlerin kendi içinde olgunlaşma süreci var. Buna bağlı kalmayıp “Ben her mecmuada yazdıklarımı yayınlayacağım” dendiği vakit biz “Siz kendinize bir mecmua seçin” diyoruz. Genç müellifleri sonlandırmak yerine onları niteliklerine nazaran bizimle birlikte olmaya davet ediyoruz.
Endülüs’ten Rusya’ya doğu ışığı
– Tüm müelliflere sorulan o klasik soru ile bitirelim, yakın vakitte okuyucu ile buluşacak yapıtlarınız var mı?
Seyyahların ve oryantalistlerin bizim coğrafyamıza geliş gidişleri ve onların bakış açılarını ele alan “Doğu Büyüsü, Ah Kudüs” kitabım 2018 yılında ikinci bir baskı ile yayımlanmıştı. Sonrasında da bu mevzuda ağır olarak çalıştım. Şu an da üç cilt daha hazır. Birinci cilt Diyanet Vakfı Yayınları’ndan Endülüs, İspanya ve Girit’i ele alan “Doğu Işığı 1” olarak çıkacak. İkinci cilt “Doğu Işığı 2” Rusya’yı, üçüncü cilt ise Fransa’yı anlatacak. Bunlar tamamlandı, sonrasında da İtalya’ya başlayacağım. Bir de orta yazılarım var, yazılmış fakat kenarda duran onlarla ilgili çalışmalar da devam ediyor. Bir de şu an mecmuada birkaç kısmını yayınladığım “Belkıs ile Süleyman” romanı devam ediyor. Hazırda bekleyen iki hikaye belgesi duruyor. Deneme belgelerim var. Bir kısmı yayımlandı. Son olarak, “Dolunay Bestesi” benim şiirlerimi yayınladığım birinci kitabımdı. Bir yeni şiir evrakım daha hazır.
