Musikiyi hayat, hayatı da musiki bilerek Türk müziğine 40 yıl hizmet etmiş Refik Hakan Talu’nun anıları yayımlandı.
Yahya Kemal “Çok insan anlayamaz eski musikimizden/Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden” diyerek musikinin bu milletin özü/harcı olduğunu belirtiyor. Yakın tarihimiz bu alanda pek çok saz ve ses üstadını gördü. Tanburi Cemil Beyefendi, Rauf Yekta, Refik Fersan, Mesud Cemil, Münir Nurettin Selçuk, Selahattin Pınar, Hafız Yaşar, Hafız Kemal, Hafız Aşir, Sadettin Kaynak, Doğan Ergin, Bekir Sıtkı Sezgin, Kâni Karaca, Alaeddin Yavaşça bu isimlerden yalnızca bir kaçı. Bu isimlerin ve daha fazlasının hatırat tadında kaleme alındığı Gereksinim Fazlası Tanburî (Pan yay. Haziran 2022, 352 s.) isimli kitap yayımlandı. Kitap, 40 yıldan fazla bir vakit Türk Müziğine hizmet etmiş TRT tanbur sanatkarı Refik Hakan Talu’nun bilhassa Türk müziğine dair birikiminin hasılası ve yaşadığı anılardan oluşuyor.
MUSİKİMİZİN YASAKLI YILLARI
Kitabın ismi ve kıssası sahiden manidar. Zira Türk müziği diye tanımlayabileceğimiz müziğimizin bu topraklar üzerindeki kıssası de kimi periyotlarda “ihtiyaç fazlası” durumlara düşürülmüş. Kitapta Talu’nun işin safahatını verdiği öyküde şöyle bir orta devir naklediliyor. 1 Kasım 1934 ve 9 Eylül 1936 tarihleri ortasında İstanbul ve Ankara radyolarında Türk müziği yayını durdurulmuştur. Atatürk’ün mecliste yaptığı konuşmadaki ayrıntı şöyle: “Bir ulusun yeni değişikliğinde ölçü, musikide değişikliği alabilmesi, kavrayabilmesidir. Bugün dinletilmeğe yeltenilen musiki yüz ağartıcı pahada olmaktan uzaktır. Bunu açıkça bilmeliyiz.” Öncesinde de 9 Ağustos 1928’de Sarayburnu’nda Atatürk Falih Rıfkı Atay’a bir metin okutur ve der ki burada: “Artık bu kolay musiki Türk’ün çok münkeşif ruh hissini tatmine kâfi gelmez.” (s.66) Radyolarda yasaklı Türk Musikisi periyotlarından sonra Türk müziği farklı form ve hallerde radyo ve televizyonlarda yerini bulmuş. Refik Hakan Talu’nun kıssası de bir o kadar dikkat cazibeli. Ömrünü vakfettiği Türk müziği çalışmalarında bir durak olan 1987’de girdiği TRT Radyosundan 2018 yılında emekli edilmiştir. 1979 yılında İstanbul Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı imtihanından TRT Radyosuna giriş hayalinin yakıp kavurduğu gencin radyoya girişi, radyonun farklı kademelerinde hoş hizmetlere vesile oluşu ve daha nicelerinden sonra noktayı koyan o kıssa, Talu’nun emekliliğiyle birlikte bu türlü bir kitabın yazılmasına sebep oluyor.
KONSERVATURA BİRİNCİ ADIM
Türk Musikisi deyince İstanbul, İstanbul deyince musiki akla gelecektir hiç elbet. Kendi de İstanbullu olan Hakan Talu, çocukluğunu Kadıköy Acıbadem’de geçirmiş. Koşuyolu’nda Validebağ korusunda yaz akşamları babası ile birlikte bülbüllerin terennümlerini dinlemeye sarfiyatlar. Şimdi müziğe aşinalığı çok yoktur ancak radyo dinlerken kimi müzikleri ezberine alır. En çok da “Ey İpek kanatlı seher rüzgarı/Uğradı mı yolun Leylâ üstüne” müziğini söyler. Haydarpaşa Lisesi Edebiyat Kısmı mezunu olan Hakan Talu lise sonrası Mustafa Cahit Atasoy’un yazıhanesinde çalışır. Bir yandan da kendine musiki tarafından bir rota çizer. İşte 1979 yılında Ercüment Berker, Mustafa Cahit Atasoy, Haydar Sanal üzere isimlerin huzurunda birinci konservatuar imtihanı deneyimini yaşar. Birinci etapta elenir ancak sonraki kademede konservatura adımını atar.
Hakan Talu’nun hayatında iz bırakan çok kıymetli musiki üstadları var. Fakat bunlardan en değerlisini Hafız Kâni Karaca olarak zikrediyor. Kitabın yazılma münasebetlerinden birisi olarak da zikrettiği Kâni Karaca’yı müellif şu cümlelerle anlatıyor:
“Sadece birinci kez dinlediği koskoca ayinleri anında hafızasına alan, yıllar evvel geçtiği yapıtları birinci günkü üzere hatırlayan, son elli yılın müzik tarihinin bir çok kıymetli olayını acı, tatlı şahsen yaşayan; İstanbul’un son saray ve tekke görmüş müzisyenlerinden aldıklarını bugünlere taşıyan, bir çok yapıtın unutulmamasını sağlayan…” (s.232) Kâni Karaca ile sayısız anısı olan Talu, Karaca’nın maalesef bu toplumda gerektiği ilgi ve alakayı görmediğini belirtiyor. Ya yurt dışında?
YÜZYILIN BÜYÜK SESİ
Kitapta 1991 yılından bir hatıra naklediliyor. 1991 yılında Amerika turnesi vesilesi ile New York Amsterdam Caddesi 1047 numarada St. John The Divine Katedrali’nde büyük bir ihtifal hazırlanmaktadır. Yalnızca 2500 kişilik bir koltuk tertibi. Bir o kadar bilet bulamayıp dışarıda bekleşenler vardır. Konser öncesi Celaleddin Bakır Çelebi süper bir konuşma yapmıştır. Ketadral, Kâni Karaca’nın Lebbeyk bestesi ile inlemekte, akabinde Dağlar ile taşlar ile çağırayım Mevlam seni/ Birçok bir uyursun uyanmaz mısın ilahileri ile devam etmektedir. Cumhur esma-i Hüsna zikrine devam ederken Kâni Karaca kasideye başlamıştır. Talu o anları şöyle anlatıyor: “…Kâni Ağabey kasideye başladığında bütün seyircilerle birlikte hayranlıkla onu dinliyorduk. Makam, yöntem, ses sitemi, şan teknikleri, tanbur, ud, ney, kudüm; kısaca müziğe ilişkin her şey bitmiş, vakit ve yerin dışına çıkılmış, âdeta hepimiz onun esiri olmuştuk. Güya karşımızdaki yüksek balkonda duran ve tuşlarında Bach’ın yapıtlarının çalındığı büyük orgu kıskandırmak için birebir perde üzerinde birkaç makam icrası yapıyor, sonra da nağmeleri hayal bile edemeyeceğimiz yerlere götürüyordu.” (s.224) Gece yaşanan bu eşsiz hâl sonraki gün New York Times gazetelerinde de yankı bulmuştur. Konser için: “Cennetten gelen sesleri duyduk”, Kâni Karaca için ise “Şüphesiz yüzyılın sesi” manşetleri atılmıştır. Kuşkusuz 1980-81 yıllarında Talu’nun merhum Kâni Karaca ile başlayan dostluğu ve yaşanan anılar başlı başına bir kitap konusu olmaya namzet.
R. Hakan Talu’nun, “İhtiyaç Fazlası Tanburi” isimli yapıtı, anıların eşliğinde Türk Musikisi’nin icrası ile geçen 40 yıllık bir periyodu, musiki tarihimizden değerli kayıtlarla hülasa etmesi ilgili okur için büyük değer arz ediyor.
