Başörtüsü yıllardır hem kamuda hem özel kesimde daima bir “sorun” olarak öne sürüldü ve sürülmeye devam ediyor. Geçtiğimiz günlerde de Prof. Dr. Üstün Dökmen’in “Başörtülü psikolog, başörtülü psikiyatrist, başörtülü PDR uzmanı olması meslek etiğine alışılmamıştır. Nötr olamazlar” kelamları ile yine bu mevzu yankı buldu. Çünkü Dökmen daha evvel de emsal görüşleri lisana getirmişti. Bu görüş geniş bir kesim tarafından reaksiyonla karşılandı. Pekala başörtülü psikologlar ve terapistler bu hususta ne düşünüyor? Bu üzere zihinlere bakışları nedir? Alanında yıllardır tecrübeli psikolog ve terapistler ile konuştuk.
Ayşe Melek – Psikoterapist
İnsan inancını sözlerle sembolize eder
“Başörtülü psikolog olmaz” kelamı bugün artık muhatap alınıp cevaplanamayacak kadar gerçeklikten de psikoterapi literatüründe de kopuk bir sorudur. Kelamın dayandırıldığı nötralite hipotezi çökeli elli yıldan daha uzun bir vakit oldu. Düzgün niyetli bir yerden bakacak olursak yeniden de bugün biri nötralite hipotezini savunmak isteyebilir öyleyse bizim de bu mevzuda onun tutarsızlığından kelam etme hakkımız doğar. Bu kişi bütün başörtülü hatta İslam inancına sahip şahıslara karşı nötralitesini yitirmiştir. İnsan inancını sırf başörtüsüyle değil temel itibariyle sözlerle sembolize eder. Hasebiyle başörtülü psikolog olmaz kelamını bu manada başörtüsünün tam karşısına koyabiliriz. Bu tutarsızlık da aslında sıkıntının nötralite olmadığını açıkça anlatır. Bunun altında elbette bâtın, biraz da korkakça bir kibir yatıyor bir de olağan tahakküm dileği. Bu ikisi bir ortaya gelince insanın körleşmemesi mümkün değil üzere. O denli bir körlük ki giydiği ekip elbisenin bir vicdani redçi ya da bir anarşist daha genel bağlamda da bir antikapitalist tarafından nasıl algılanabileceğini düşünebilecek açıklığı kaybediyor. Kendini toplumun ortalama bedeli, sorgulanamaz bir biçimde olağanı ve kabul göreni hatta olması gerekeni olarak kabul ediyor. Bir beyazın siyahiler için psikolog olamaz demesinden hiçbir farkı yok. 30’lu yaşlarımın ortasına kadar insanlara makul mantıklı bir şeyi anlatmanın yolları olabileceğini düşündüm sonra bunun ne büyük hadsizlik olduğunu fark ettim. Gerçeği görmek istemeyen birine gerçeği göstermeye sizin gücünüz kâfi mi hiç? Ne diyor Kur-an’da, “Allah onların kalplerini ve kulaklarını mühürlemiştir, gözlerinde de kalın bir perde bulunmaktadır.” Sen istediğin kadar kanıt getir fark etmez. Başörtülü psikolog olamaz kelamına en yeterli yanıt başörtülü psikolog olmaya devam etmektir.
Esra Oras – Psikolog
Müslümana karşı içten içe duyulan bir öfke
Malum bakış açısını şu görüşe dayandırıyorlar; “Terapist dini ve manevi kıymetlerini aşikâr ederse yargılanma derdi ile danışan iç dünyasını terapiste açmakta zorlanır, danışan kendisini tüm görüşleriyle açıkça ortaya koymaktan kaçınır bu da terapi sürecini olumsuz tesirler. Münasebetiyle terapist nötr bir görünüme sahip olmalı ki danışan yargılanacağı derdine kapılmasın.” Yani hasılı terapist o denli bir görünüm sergilemeli ki danışanda bu görünümden ötürü hiçbir tesir oluşmasın. Vakit içerisinde nötralite unsurunun dünyada çok gerilerde kalan bir görüş olduğunu, hiçbir geçerliğinin kalmadığını, terapist ve danışan ortasındaki münasebette yaşanacak tetiklenmelerin ve mümkün öbür tesirlerin tedavinin ana arteri olduğunu ve hatta manevi temelli terapilerin gelişmekte olduğu gerçeği ile karşılaştık. En başından beri anlamsız gelen bu görüşün dünyada da asla karşılığı olmadığını gördük. Türkiye’nin mevcut siyasi bağlamından doğan baskının entellektüelize edilmesinden öteki bir şey değildi aslında yaşadığımız. Hakikaten halkın gereksiniminin apayrı olduğu gerçeği ile de karşılaştık. Pek çok kişinin dini bahislerde anlaşılmayacağım derdi ile Müslüman terapist arayışında olduğuna şahit olduk. Ayrıyeten ben Allah isteği ya da “x” sebepten başımı örttüm diye neden danışanımın hislerini anlayamayan biri oluyorum? Burada aslında akıllara ziyan bir küçümseme var. “Başörtülü biri en temel toplumsal becerilerden bile yoksundur” ön yargısı üzerine oturtulmuş bir beyan bu. Başörtülü olan birinin iç dünyasından da uzak olmak demek aslında. Nötralite konusu ise esasen büsbütün manasını yitirmiş bir mevzu. Son araştırmalar terapistin danışanının faydasını gözeterek kendini açmasının terapötik ittifakı epey besleyen bir öge olduğunu ortaya koymuşken hangi nötraliteden bahsediyoruz? Terapiyi bir sağaltım aracı haline getiren şey zati “ilişki”. Hasebiyle “Başörtülü psikolog olmaz” cümlesi son derece geri kalmış, psikoterapi alanındaki bilimsel gelişmelerden habersiz, alanda toplumun gereksinimlerine yabancı kalmış ve en kıymetlisi de Müslümanlara karşı içten içe öfke besleyen birinin savunabileceği bir görüş aslında. Bu durumun altında yatan asıl sorun ise haset ve öfkedir.
Terapistin empatik olup olmadığını anlamak için terapistin danışanının hislerine karşı ne derece açık ve kapsayıcı olduğuna bakmamız gerekir, başının örtüsüne kolundaki dövmeye ve boynundaki haç işaretine değil. Biz insanız ve günün sonunda acılarımız, sancılarımız, çıkmazlarımız çok misal. Farkımız ise her birimizin bu açmazlar ve çatışmalarla nasıl başa çıktığımız ve hangi bedelleri referans alarak yaşadığımız ya da yaşamayı arzuladığımız. Terapistin misyonu ise danışanının referans aldığı kalbi kıymetler ışığında onun yolunu bulmasına takviye olmak, eşlik etmek ve unutmamak gerekir ki, terapist ne giyerse giysin neye inanırsa inansın danışanına tesir edecek, onda bir şeyleri tetikleyecek. Bu tesir ve tetiklenmeler sağaltım yolunu açacak, danışanın gerçekle bağlantısını onaracak bir kapı ortalar terapötik münasebet içerisinde. Haliyle nötr bir duruş hem gerçekçi değil hem gerekli değil; kâfi ki terapist mesleksel ahlakı önemsesin ve danışanının faydasını gözetsin.
Betül Rana Uludoğan – Psikoterapist
Ötekileştirme de ruhsal şiddettir
Akademide, seans odasındayken kullandığımız lisana çok dikkat etmemiz gerektiği üzerinde durulmuştu. Daha kozmik bir lisanı konuşmamız açısından bu durum ehemmiyet arz ediyordu. Mesela ‘fıtrat’ sözü yerine daha ortada bir söz olan ‘yaradılış’ sözcüğünü kullanmamızın uygun olacağı, böylece yalnızca muhakkak bir tarafa hitap etmememiz önerilmişti. Batı şeklini benimseyen eğitim ekolünde duruma bu formda bakılıyor fakat bir psikoloğun, psikiyatristin, psikoterapistin bulunduğu devir, zihniyet, din ve inanç üzere durumlardan etkilenmemesi mümkün değildir. Zira biz ruh sıhhati uzmanlarının insan ruhunu onarmada kullandıkları en kıymetli argüman elbet sözleridir. Hatta tahminen biraz arabesk olacak lakin ruhun ameliyatında kullanılan neşter, sözlerdir. Farkındalığı açan, yapan nitelikte ve ötekileştirmeyen bir üslup tercih edilmelidir.
Üstün Dökmen burada, ruhsal manada dayanak almayı seçen danışanların güzelleşme seyahatlerinde, uzmanları kendi içlerinde ayrıştırarak bir yapılanmaya gitmiştir. İnsanı salt insan olarak kabul eden bir alanda, üslubunda ötekileştirme ögesi barındıran bir telaffuz, muhakkak bir kümeye yapılmış ruhsal şiddettir. Yani güzelleşme seyahatinde, vesile olana uygulanan bir şiddet. Alanda daha güzel hizmet verebilmek için çeşitli psikoterapi eğitimlerinden geçiyoruz. Ben bu vakte kadar katıldığım memleketler arası eğitimlerde bile ‘siz tesettürlü olup nötr olmadığınızdan terapi yapamazsınız, o yüzden size eğitim vermiyoruz’ üzere bir ithama ya da ibareye denk gelmedim. Konu kapital sistemde eğitim alma kelam konusu olduğunda hiç kimse nötrlük ismi altında bir ayrıma girmiyor nedense.
DANIŞANLARIM FARKLI BAKIŞ AÇILARINI BENİMSEYEN KİŞİLER
Kadının toplumdaki yeri, pozisyonu, seçimleri, yüklenilen meziyetleri yüzyıllardır gündemden hiç düşmeyen ‘tek’ elzem bahis ve bu durum çeşitli kılıflarla iki farklı kutuptan örneklerle daima önümüze sunuluyor. Evet tesettürlü bir danışmanım ve hiçbir vakit bu noktada danışanlarım ve aileleri tarafından o denli bir ithama maruz kalmadım. Bilakis “Bazı ön yargılarımı kırmaya sebep oldunuz” üzere dönütler aldım. Genelde danışanlarımın bana geliş hali -teşbihte kusur olmasın- kişiyi acil servise yetiştirmeye çalışmak üzere oluyor. Akut müdahale gerektiren ya da hemen ameliyata alınan bir hastayla ilgilenen tabibin en son dikkat çektiği şey kılık kıyafetidir. İşin aciliyetinden tabibin tesettürü görülmez bile. Zira oradaki öncelik çok farklıdır. Danışanlarımın çoğunluğunu farklı bakış açılarını benimseyen bireyler oluşturuyor. Sayelerinde farklı, hayatların varlığını öğreniyorum. Hepsi kültürüme farklı bir paha katıyor. Bize terapist koltuğunda, seans odasında cinsiyetsiz ve öbür kimliklerden uzak olmamız gerektiği öğretildi. Bırakın başımdaki örtüyü, ben o koltuktayken bayan olduğumu bile unutuyor ya da bir kenara koyuyorum. Zira o anda danışanımı daha âlâ anlamak için seansta bir anlığına bana ödünç verdiği, (onun) ruhsal gözlüğünü takıp o çerçeveden bakmak durumundayım.
Seda Parıltı Bilici – Psikolog
Başörtülü psikolog kısıtlaması yok
“Başörtülü psikolog olmaz” kelamının pratikte ve bilimsel yerde karşılığı yok. Türkiye’de psikologların uyması beklenen etik çerçeve, şimdi bir meslek yasası olmadığı için Türk Psikologlar Derneği’nin hazırladığı “Etik Yönetmelik” kitapçığında yer alıyor. Yönetmeliğe nazaran psikoloğun ferdî farkındalığını geliştirmesi, kendi kısıtlamalarının, yönelimlerinin, danışan için olumsuzluk oluşturacak rastgele bir durumun farkında olması danışana karşı sorumlulukları içerisinde. Psikoloğun rastgele bir özelliği, danışan için süreci etkileyebilecek bir mana taşıyabilir. Bunların farkında olmak, bunlara karşın, bunlarla bir arada danışanın getirdiklerini anlayabilmek ve fayda sağlamak kıymetlidir. Dünyadaki öteki mesleksel etik kriterleri içerisinde de başörtülü psikolog olunmayacağına yönelik bir kısıtlama bulunmuyor. Başörtüsü; ulusal, siyasi yahut kadro simgesiyle ya da hilal, takke, namazlık üzere dini sembollerle muadil değil, fizikî görünüşün bir kesimi. Aslında burada bir simgeyi alıp çekmeceye koymaktan değil psikolog olmak isteyen başörtülü bir bayanın görünüşünü büsbütün değiştirmesinden bahsediliyor. İşte bu noktada ötekileştirme, cinsiyetçilik ve ayrımcılık başlıyor.
Bizden faklı ya da emsal olanlarla yaşadığımız bir dünyadayız. Ruhsal takviye süreci kişinin kendisiyle, başkalarıyla ve dünya ile yüzleştiği bir canlandırma sahnesi. Bir psikolog görüşünü yahut inancını danışana dayatmadığı sürece bunlar sürece katkı sağlayan birer öge olarak da görüşme odasında bulunabilir. Psikolog en nihayetinde bir insan olduğu için psikoloğun tüm bedellerden sıyrılmış olarak odada bulunmasını beklemek haksızlık olur. Psikolog, bunların farkında olmalı ve ona nazaran adım atmalıdır. Bir örnek vermek gerekirse Ezidilik inancına mensup bir birey, başörtülü psikoloğa gittiğinde çok kümelerin saldırısını hatırlıyorsa ve görüşmeye devam etmekte zorlanıyorsa psikolog bunun farkında olup danışanı öteki bir uzmana yönlendirebilmelidir. Birebir formda başörtülü danışan da başı açık bir psikologla görüştüğünde süreç fizikî görünüş sebebiyle olumsuz etkilenecekse öbür bir psikoloğa yönlendirme yapılmalı. Örnekler çoğaltılabilir.
Başı açık olmayı nötrlüğün ya da empatik olmanın belirtisi olarak görmek temelsizdir. Bir psikolog, eğitimini tamamladığı vakit ayrım yapmadan, ondan hizmet alan şahısların üstün faydasını müdafaası gerektiğini de kabul etmiş oluyor. Bu şartları sağlamanın başörtülü olmakla, siyahi olmakla, gözlüklü olmakla, saç formuyla, kiloyla vs. bağlı olduğunu kanıtlayan rastgele bir data bulunmuyor.
