Hayat tecrübelerimizden, günlerin bize getirdiği öykülerden ibaret değil. Yaşadığımız her şey ruhumuzda çeşitli hisler da uyandırıyor. Memnunluk, dehşet, öfke, tiksinti ve utanma üzere… Hayatın getirdikleri içinde bu hisleri yaşamak çok olağan, hatta gerekliyken bu hislerden biri 1980’li yıllardan bu yana bir hastalık olarak kabul ediliyor: Utangaçlık. Pekala fakat neden? Bir insan için acı verici bir tecrübe olmaktan uzak olan bu his neden bir hastalık olarak tanımlandı? Dahası, bir insanın dışa dönük olabileceği üzere içe dönük olmaya yönelik bir tercihi de olamaz mı? Bu bağlamda olağana ve onun normalliğine kim, nasıl karar verir?
Utangaçlığın bir hastalık olmasının uzun bir tarihi yok. Takvimler 1980’leri gösterdiğinde Amerikalı psikiyatrlardan oluşan küçük bir küme geniş kapsamlı bir konsensusa vardı ve utangaçlıkla bir arada ona emsal pek çok kişilik özelliği apansız dert – kişilik bozukluğu olarak kabul edildi. Onlara nazaran bu utanma halinin davranışsal boyutu ruhsal çatışmalardan ya da toplumsal tansiyonlardan değil, beyindeki kimyasal bir dengesizlikten ya da sinirsel ileticilerdeki fonksiyon bozukluğundan kaynaklanıyordu. Hatta bu teşhis ve bilgiler psikiyatristlerin temel müracaat kitabı sayılan “Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders”ın içinde de yer aldı. Kelam konusu kitabın 1994’deki baskısında “yeni ruhsal bozukluklar” başlığında incelendi. Uzaktan görünen şuydu ki bu müracaat kitabı ilaç sanayisinin ve yönlendirilen sıhhat hizmetlerinin yardımıyla, dünyanın ruhsal bozukluklara bakışını dönüştürmeye başlamıştı.
BU HİS NEDEN SORUNLAŞTIILDI?
Yazar Christopher Lane’in Utangaçlık isimli yapıtı tüm bu gerçekliğin ne manaya geldiğini ve tüm bunlarda bir yanılgı hissesi olup olmadığını tartışıyor. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkan yapıtını Lane Amerikan Psikiyatri Kongresi’nin yayımlanmamış ve son yıllara kadar erişime kapalı durumda kalmış geniş arşivinden yararlanarak yazmış. Sayfalar boyunca da DSM’nin üçüncü ve dördüncü basımlarının hazırlanmasında değerli rol oynamış bireylerin mektuplaşmalarını ve bu bireylerle şahsen yaptığı röportajları da kullanarak bu yetersiz tanımlanmış, gizemli telaş bozukluğunun, toplumsal fobinin nasıl çağımızın bir numaralı psikososyal sorunu haline geldiğini açıklıyor. Bizlere de bu değişik soruşturmada derinleşmemiz için şu soruları yöneltiyor: “Nüfuzlu psikiyatrlar, ilaç firmalarıyla paydaşlık kurarak (ya da onların sponsorluğunda) her ülkede insanların yalnızca küçük bir yüzdesine acı veren bir sorunu abarttılar mı? Neden utangaçlık üzere, zorlayıcı da olsa sıradan bir his durumunu, ilaçla tedaviyi gerektiren bir beyin kimyası bozukluğu olarak tanım ettiler?” Son olarak ekleyelim: Christopher Lane hala Chicago’daki Northwestern Üniversitesi’nde tıp Tarihi ve tıbbi beşerî bilimler alanında dersler veriyor. Bunun yanında New York Times, Washington Post, Boston Globe, Los Angeles Times, Chicago Sun-Times, Slate, TIME ve New Statesman üzere gazetelerde yazılar yazıyor.
