Süleyman Çelebi tarafından bir “kurtuluş vesilesi” olarak kaleme alınan ve yüzyıllardır okunagelen Mevlid, üzerine yazılan yapıtlarla de yeniliğini koruyor.
Yüzyıllardır İslam coğrafyasında yazıldığı üzere bir kurtuluş vesilesi olarak okunmuş olan Mevlid-i Şerif, muharriri Süleyman Çelebi’nin doğumunun 600. Yıldönümü hasebiyle UNESCO tarafından “Süleyman Çelebi Yılı” ilan edilmesi ile tekrar gündeme geldi. Elbette yıl boyunca bir grup etkinliklerle Süleyman Çelebi ve Mevlid hatırlanacak ve hatırlatılacak. Bu seneye münhasır tahminen birinci diyebileceğimiz yayınlardan birisi geçtiğimiz günlerde yayımlandı. Bir Peygamber Âşığı Süleyman Çelebi ve Mevlid (Duran Kültür Eğitim Sıhhat Etraf ile Toplumsal Yardımlaşma ve Hizmet Vakfı yay., Mart 2022, 128 s.) başlığını taşıyan eser Prof. Dr. Mustafa Kara tarafından kaleme alınmış.
Süleyman Çelebi’yi ve yapıtını anlamak için öncelikle bu topraklarda peygamber sevgisinin kaynağına bakmak gerekiyor. Mustafa Kara da kaleme aldığı yapıtında öncelikle noktadan hareketle dinin iki kanadının Allah ve Resulullah aşkından oluştuğunu belirterek, alim, arif ve sanatkarların bu kanatlarla ilgili eserler ortaya koyduğunu belirtiyor. Çünkü tarih boyunca edebiyatta, musikide, hüsn-i hatta işlenegelen bu hoşluklar pek çok yapıta de ilham kaynağı olmuştur. Süleyman Çelebi’nin Ulu Cami İmamı iken 1409 yılında kaleme aldığı yapıtın ortadan geçen çok vakit zarfında okunuyor olması, bu hakikatin tecellisini ortaya koyuyor. Kara, bu durumu, Yıldırım-Timur savaşından sonra girdiği karanlık zamanın tam ortasında iç savaşın devam ettiği, kardeşin kardeşi zalimce öldürdüğü, Ulu Caminin ise ateşe verildiği bir dem de “celâl içre cemal vardır” unsurunun tecellisi olarak da söz ediyor.
Süleyman Çelebi’nin asıl ismi “Vesiletü’n-necât” olan yapıtının içerisinden bir kısmı Peygamberimizin doğumu ile ilgili olması ve Mevlid başlığını taşıması nedeniyle bugünlere Mevlid ismiyle taşınmış. Yalnız Kara’nın da tabir ettiği üzere geriye dönük bin yıllık süreç içerisinde farklı vakitlerde, farklı kentlerde de Türkçe Mevlid kaleme alınmış. DİB Tarafından tespit edilebilen ve yayınlanan mevlid neşirleri bir ortaya getirilerek üç cilt Mevlid külliyatı oluşturmuşlardı. Yazılan her bir Mevlid Allah’ın isteği ve Resulünün hoşnutluğunu kazanmak için kaleme alınmış. Lakin bunlardan yalnızca Süleyman Çelebi doğduğu büyüdüğü ve yapıtı kaleme aldığı Bursa’nın dışına çıkarak tüm İslam alemine ismini ve yapıtını taşımıştır. Arapça, Boşnakça, Arnavutça, Gürcüce, Çerkesçe, Rumca, İngilizce, Almanca muharririn tespit edebildiği Mevlid çevirileri. Bunlar tabi birebir vakitte Mevlid’in uzandığı coğrafyayı da gözler önüne seriyor.
Kara bu noktada enteresan bir anekdot aktarıyor. Elli yıl evvel en geniş Mevlid makalesini kaleme alan Bosnalı Prof. M. Tayyip Okiç hoca annesinin Türkçe bilmediğini ancak Mevlid’i baştan sona makamıyla okuduğunu ilgili yazısında naklediyor.
Peygamberimize duyulan bu muhabbetin tezahürlerinin en hoş filizlendiği yerler elbette Osmanlı toplumunda tekkeler. Bu noktaya kitapta Peygamber Efendimizin Tasavvufi Niyetteki Yeri başlığı altında yer veriliyor. Ashab-ı Suffa, Silsile, Zikir, İhsan, Tebettül, Salat ü selam başlıklarına yer veren müellif, Mevlid başlığında da mevzuyu tasavvuf ve bu mektebinde ocağı olan tekkeye getirerek şunları söylüyor:
“Osmanlı toplumunda gerek Mevlidlerin yazılması, gerekse makamla okunması ve bir gelenek haline gelmesinde dervişlerin büyük hissesi vardır. Mevlid müelliflerinin büyük bir çoğunluğunun ehl-i tarik olması bir tarafa, bu metnin mübarek gün ve gecelerde tekkelerde, dergâhlarda zevk u safa içinde, coşkun ilahiler/tevşihler eşliğinde okunması kültür tarihimiz, edebiyat ve musiki dünyamız açısından bilhassa kaydedilmesi gereken bir konudur.” (s.34)
YAKUP KADRİ’DEN BİR HATIRA
Her kısım sonunda kıymetli okuma metinlerini okura sunan muharririn alıntıladığı, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun 08.04.1921 tarihli İkdam gazetesinde çıkan “100 Yıl Evvel İstanbul’da Mevlid” başlıklı yazısında mevlid’in bu topraklar için bir metin olmasının ötesinde bir mana söz ettiğini anlıyoruz. Çünkü Karaosmanoğlu, “beş on yıldır Garba uymak için açtığımız bütün o konferans salonlarında, halkı zorla topladığımız o miting meydanlarında görülen şeyler, işitilen o kelamlar bir hocanın okuduğu menkabenin ve bu cemaatin sükutu önünde bana ne kadar yavan ve boş göründüler” diyerek Mevlid’in etkisini ve tabir ettiği manası yaşayarak tabir etmiştir. Lakin 32 yaşında bu türlü bir metin kaleme alırken, mevti öncesinde ne dini merasim, ne de mevlid istemiştir. Bunu da muharrir hüzünlü bir not olarak zikrediyor.
74 YILLIK BİR MEKTUP
Kitabın öteki kısmında ise daha evvel Mehmet Şemseddin Mısrî’nin Mevlid’ini neşreden Mustafa Kara’nın yeniden Şemseddin Efendi’nin oğlu Fehameddin Ulusoy ve İbnülemin Mahmut Kemal İnal’dan Mevlid’e dair anılarının yer aldığı kısım yer alıyor. İki ismi bir ortaya getiren kıssa ise 1946 yılında Bursa’da kurulan Bursa Eski Yapıtları Sevenler Kurumu’na dayanıyor. On kişilik bir kurucu ile faaliyetine başlayan kurumun birinci icraatı 1948 yılında Süleyman Çelebi’nin türbesini tekrar yaptırmak için mimarî proje yarışı açılması olacaktır. Tekkelerle bir arada türbeler de kapanmış olması işi zorlaştırsa da o esnada Ankara’da imali devam eden Anıtkabir işi yumuşatmış ve 1949 yılında Süleyman Çelebi Türbesi ile 19 türbe de ziyarete açılmıştır. Kurumun bir öbür faaliyeti ise Kazım Baykal ve Fehamettin Ulusoy’un Mevlid’i tekrar yayınlama projeleridir. Bu iş için Fehamettin Ulusoy, baba dostu İbnülemin Mahmut Kemal İnal’ın kapısını çalar ve ona yayın projesi metinlerini verir. Ardından bırakılan metinleri inceleyen İbnülemin’den daktilo edilmiş bir mektup gelir. Mektup hem lisan, hem üslup, hem de sıkıntıyı izah eden istikametiyle mükemmeldir. İbnülemin’in 74 yıl evvel kaleme aldığı satırlarda şunlar yazılıdır:
“….Vücud-ı fânisi Bursa’ya ve eser-i bâkisi diyar-ı islâma erdem veren Çelebi merhum, ne mes’ud insandır ki Ruhü’l-kainat efendimizin iltifatı seniyyelerinde mazhar olarak manzume-i mübarekesi, memâlik-i islâmiyyenin her cihetinden asırlardan beri okunmuştur, hâlâ okunuyor ve ebediyen okunacaktır.
… Risaleniz, kadirşinaslığınıza nümune olduğu için takdire lâyıktır. Söylemeye hâcet yoktur ki kadirşinaslık, hak şinaslıktan tevellüd eder. Hakk’ı izhâr edenler Hakk’ın rahmetine nail olur.” (s.43)
İki isimde yapıtın yayınlandığını hayatta iken görememişlerdir lakin kubbede Süleyman Çelebi üzere bıraktıkları güzel sada sürmektedir. Süleyman Çelebi’ye ve Mevlid’i bir kurtuluş vesilesi olarak bu topraklarda okuyan ve okutanlara rahmet niyazıyla.
