Necmettin Turinay’la bu yılın başlarında Bursa’da Tanpınar vesilesiyle bir ortaya gelmiş, hocayı iki akşam, ortalarında şair Nevzat Çalıkuşu, edebiyatçı Tahsin Yıldırım, Şiraze editörü M. Sedat Sert, Prof. Dr. Mehmet Fatih Birgül üzere isimlerin olduğu bir mecliste uzun uzadıya dinleme imkânı bulmuştum. Tekrar bir öbür vesile ile yakın vakitte Ankara ziyaretimde hocayla Kızılay’da görüştük. Malûmat Hareketi’ni yayımlayan İsmail Alper Kumsar da sohbete zenginlik katmıştı. O gün, Turinay yayımlayacağı kitaplardan bahsederken Tanpınar, Kaplan ve Orhan Okay’ı bir ortaya getirdiği bir evrakın yayınevine teslim edildiğini söylemişti. O an için küçük bir haber ve tahminen bir muştudan öteye gitmeyen bu haber, Üç İsim Dört Mevsim ismiyle kitaplaşarak beni bulmasaydı unutulup gidebilirdi. Yazıya Bursa ve Ankara sohbetlerinden başlamamın özel bir sebebi var. O iki akşam, tanımakta hayli geç kaldığımı hissettiğim Turinay’ın hem biyografisi hem de Türk edebiyatına dair tespit ve tenkitleriyle vakit zaman zihnimi meşgul ediyordu. Bursa’da kendisini yakın periyot Türkiye siyasetine şahıs ve olaylar üzerinden vâkıf Tahsin Yıldırım’ın soruları açmıştı. Bencileyin okuduğu bir iki küçük kitap dışında öğrenci dernekleri, milliyetçi çevreler üzerine bilgisi hudutlu biri için karşımda uzun bir belgeselin ağır akan kareleri oynuyordu. Ankara’da ise sohbet daha çok Türk edebiyatı, üslup, akademinin faaliyetleri üzerinden biçimlenmişti. Elbette böylesine sohbetlerin en kalıcı yanı olan dedikodu ve şahsî hayat öyküsü de dikkatle hafızaya kaydedildi.
İSTANBUL’DA BİR DOLUNAY
Necmettin Turinay 1946 doğumlu. İstanbul’da edebiyat fakültesi öğrencisi olduğunda Tanpınar şimdi vefat edeli iki yıl bile olmamıştı. Ondan ders alan üst sınıflarla birebir koridorlarda, bahçelerde, meclislerde bir ortadaydı. Tanpınar, hocası olmamıştı ancak onun yakın etrafından Kaplan Beyefendi derslerine girmişti. Orhan Okay ise doktora hocasıydı. Kendi sözüyle kırkına hakikat doktora yapmak isteği nüksedince Erzurum’a gitti ve Okay’ın öğrencisi oldu. Üstelik birinci doktora öğrencisi. 1980’lerin başından hocanın 2017’deki vefatına kadar süren bir ilgi. Üç İsim Dört Mevsim, Turinay’ı yazdıkları ve hayatlarıyla kuşatan Tanpınar, Kaplan ve Okay’a dair bir kitap. Ne tamamıyla bir hatırat ne de bu isimlerin yapıtlarını tetkik eden bir tenkit kitabı. İkisi de!
Kitabı okumaya sondan başladım. Bunda Orhan Okay’ı tanımanın, Dergâh Yayınları günlerimde Levent’’teki meskenini ziyaret ve son kitaplarının yayıma hazırlanması sırasındaki telefon konuşmalarımızın etkisi var elbette. İSAM’da Cuma günleri uzaktan hocanın çay ocağı karşısındaki sohbetlerini sessiz sakin dinlediğimi de belirtmeliyim. Bu vicahî akrabalık, hocanın şık, asil ve beyefendi pozuyla odamı doldurmasına kadar geldi. Turinay’ın Okay’ın dünyasına ve yazdıklarına eğilirken kitabın birinci iki kısmı güya silindi gitti. Onları daha sonra diğer bir atmosferle okumanın daha gerçek olacağına inandım.
İLME MİLİTAN ÜZERE GİRİLMEZ
Okay’ın anlatıldığı son altmış sayfalık kısmın başlığı İstanbul’da Bir Dolunay. Hocanın yaklaşık kırk beş yıl Erzurum’da çalışırken “İstanbullu Hoca” diye çağrılması, Turinay’ın, Okay, Erzurum’da veda dersini yapıp İstanbul’a dönmesinden sonra bu kente dair intibalarını kitaplaştırması bu başlığın atılmasının ne derece yerinde bir tercih olduğunu gösteriyor. Turinay bu kısmın birinci yazısında Okay’ın danışmanlığında hazırladığı Abdülhak Şinasi Hisar tezinin öyküsünü anlatıyor. Şerif Aktaş’ın Paris’ten yenice döndüğü ve orada öğrendiği yapısalcılık kuramını tez görüşmeleri sırasında nasıl anlattığı bu anıları ilgi cazibeli hâle getiriyor. Turinay’ın o yıllarda Ankara’da olması münasebetiyle hocasının Erzurum’dan gönderdiği mektuplardan pasajları kitabına alması da o günlerin büyülü dünyasına okuru çekiyor. Okay’ın o mektuplardan birindeki “İlme militan üzere girilmez.” kelamı sizin de ilginizi çekecek. Sonraki yazı, Okay’ın akademik üslupla kaleme aldığı Erzurum çalışmaları ile İstanbul’a temelli döndükten sonraki üslubu ortasında bir karşılaştırma üzerine şurası. Turinay, Okay’ın Silik Fotoğraflar ve Bir Öteki İstanbul kitaplarında bilim lisanındaki gayrişahsiliği aşarak insani boyutu üsluplaştırdığını sav ediyor. Öbür yazıda yeniden Bir Diğer İstanbul kitabının Okay’ın dünyasındaki karşılığı ele alınıyor. Okay, Ashab-ı Kehf’ten biri olarak Erzurum mağaralarında kırk yıl uyumuş kalmış diye tanım ediliyor. Onun başka pek çok saygın hocanın bilakis yaşadığı kentleri, çocukluğunu geçirdiği muhitleri, birinci gençlik heyecanlarını, hayalkırıklıklarını geniş geniş yazmasının kıymeti vurgulanıyor.
BİR MEVSİM OLARAK TURİNAY
Necmettin Turinay’ın Orhan Okay’la ilgili yazdıklarının en kıymetli tarafı, bir kültür ve edebiyat adamı olarak Türk edebiyatının sıkıntılarına Okay’ın iki çalışmasını imkâna dönüştürerek yaklaşımında ortaya çıkıyor. Bu kısımlar bir hatırat ve deneme yoğunluğu içerisinde birden edebiyat eleştirmeni ve tarihçisi Turinay’ı görmemizi sağlıyor. Burada Batılılaşma Dönemi Türk Edebiyatı ve Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi kitapları için kaleme alınan yazılarda Fecr-i Âti’nin işgal ettiği yeri sorgulayan, ulusal edebiyatın başlangıcının muğlaklığını bir sorun olarak gören, 1897 Türk-Yunan Savaşı’nın Fikret neslinin sonunu getirdiğini savunan, Mehmet Akif ve Ziya Gökalp’ın Ahmed Midhat Efendi’nin öğrencileri olduğunu argüman eden ve bu argümanını güçlü bir bilgi ile ispatlayan Turinay’la karşılaşıyoruz.
Günden güne profesyonel edebiyatçıların bile dünyasından uzaklaşan bu üç ismin büyük bir dikkat ve vefa ile tartışılacak tespitlerle yaşatılması gerekiyormuş. Turinay alabildiğine hür bir üslupla bunu sağlıyor. Eylül ayı yaklaşırken, Türkoloji koridorlarına taşınacak heyecanlı öğrencilerin Turinay rehberliğinde alana adım atmaları nasıl büyük bir miras ve terbiyeye komşu olacaklarını görmelerini sağlayacaktır.
