Birleşmiş Milletler (BM) üyesi 47 ülke, Çin’in Doğu Türkistan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki Uygur Türkleri ve öteki azınlıklara yönelik insan hakları ihlali argümanlarına ait korkularını belirtti.
Üye ülkelerin Doğu Türkistan’daki insan hakları durumuna ait derin telaşlarının sürdüğü belirtilen açıklamada, “Kapsamlı araştırmalara dayanan çok sayıda sağlam rapor, 1 milyonu aşkın insanın keyfi olarak gözaltında tutulduğuna işaret ediyor. Dahası, Uygurların ve öteki azınlık mensuplarının yaygın elektronik takibe ve ayrımcı uygulamalara maruz kaldığı, Uygur kültürü ile din ve inanç özgürlüğü dahil temel hak ve özgürlükler üzerinde çok kısıtlamaların olduğuna dair haberler var” tabirleri kullanıldı.
47 ülke ismine yapılan açıklamada, “İşkence ve başka insanlık dışı, zalimce ve aşağılayıcı muamele ve cezalandırma, zorla kısırlaştırma, cinsel ve cinsiyete dayalı şiddet, zorla çalıştırma ve çocukların ebeveynlerinden zorla ayrıldığına ait haberlere dair de dertlerimizi bildiriyoruz” tabirlerine yer verildi.
Pekin idaresine bu husustaki kaygılara derhal cevap vermesi daveti yapılan açıklamada, “Çin’i hukukun üstünlüğüne bağlı kalmaya, insan haklarının korunması konusunda ulusal ve milletlerarası hukuktan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmeye, BM Milletlerarası Uygar ve Siyasi Haklar Mukavelesini imzalamaya çağırıyoruz” değerlendirmesi yer aldı.
BM üyesi ülkeler, Çin hükümetinden, BM İnsan Hakları Kurulu’nun Özel Prosedürler sistemi dahil tüm bağımsız gözlemcilere Doğu Türkistan’a manalı ve manisiz erişim sağlaması, Irk Ayrımının Sonlandırılması Komitesinin (CERD) Ağustos 2018’de Doğu Türkistan konusundaki tekliflerini yerine getirmesi ve o vakitten bu yana lisana getirilen kaygılara karşılık vermesi talep edildi.
Ülkeler, Doğu Türkistan’daki insan hakları durumu nedeniyle öteki üyelere, “sığınmacıları iade etmeme” kuralını uygulamasını salık verdi.
Bachelet’e Doğu Türkistan raporu sorusu
Öte yandan BM üyeleri, İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet’in mayısta Çin’e yaptığı ziyaret ve Doğu Türkistan’daki temaslarıyla ilgili daha ayrıntılı bilgi sağlamasını, ziyaret sırasında uygulanan kısıtlamalara, hareket serbestisi ve sivil toplum temsilcilerine erişimine yönelik manilere ait ayrıntılı müşahedelerini aktarması istendi.
BM İnsan Hakları Ofisi, 8 Mart’ta BM İnsan Hakları Kurulunun 48’inci oturumunda Pekin idaresi ile BM heyetinin bölgeyi ziyaret etmesi konusunda anlaştıklarını duyurmuştu. Çin tarafının ziyarete, raporun ertelenmesi şartıyla müsaade verdiği ileri sürülmüştü.
Doğu Türkistan’daki insan hakları ihlallerine ait iddialar
Çin, son yıllarda Doğu Türkistan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki Uygur Türkleri ve öbür azınlık mensuplarını maksat alan sistematik hak ihlallerine ait tezler nedeniyle memleketler arası kamuoyunda tenkitlere gaye oluyor.
Açıklamada, bölgede din ve inanç özgürlüğü ile seyahat, toplantı ve tabir özgürlükleri üzerinde kısıtlamalar bulunduğu ve yaygın kullanılan elektronik izleme teknolojilerinin orantısız formda Uygurları ve öteki azınlık mensuplarını maksat aldığı belirtilmişti.
Pekin idaresinin hukukun üstünlüğü unsuruna ve insan haklarını müdafaa konusundaki ulusal ve memleketler arası yükümlülüklerine uyması gerektiği vurgulanan açıklamada, “Çin’e BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri ve ofisi de dahil bağımsız gözlemcilere Doğu Türkistan’a süratli, manalı ve özgür erişim sağlama daveti yapıyoruz” sözlerine yer verilmişti.
Çin idaresi, Doğu Türkistan’da kaç kamp bulunduğuna, buralarda kaç kişinin tutulduğuna ve kelam konusu bireylerden ne kadarının toplumsal hayata döndüğüne ait bilgi vermezken, kendi belirlediği birkaç kampın az sayıda yabancı diplomat ve basın mensubu tarafından kısmen görülmesine müsaade vermişti.
Zorla çalıştırma
Öte yandan çok sayıda Uygur Türkü’nün bölgedeki fabrikalarda zorla çalıştırıldığı argüman edilmiş, Doğu Türkistan’daki kimi işletmeler, “zorla çalıştırma” yoluyla üretim yapıldığı tezlerinin amacı olmuştu.
Washington idaresi, tezlere husus olan işletmelere ve onlarla çalışan şirketlere yaptırım kararları almıştı.
Pekin idaresinin sözcüleri ise zorla çalıştırma tezlerini “Çin-karşıtı güçler tarafından uydurulmuş yalanlar” olarak nitelemiş; ülkedeki insan hakları durumunun gerçeğe karşıt olarak karalanmaya çalışıldığını savunmuştu.
