Usta muharrir ve eleştirmen Necip Tosun’un, “Ülkemizin mukadderatının ironik bir destanı” olarak nitelediği Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nün pek çok açıdan ayrıntılı analizi okurla buluştu. Ketebe Yayınları’nın ‘Keşif’ dizisinden “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü-Bir Tahlil” ismiyle çıkan kitap, basıldığı günden bu yana geçirdiği süreçleri ayrıntılı bir analizle ele alıyor. Birinci baskısı 1961 yılında Remzi Kitabevi’nden çıkan Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nün yayın hakkı 1976 yılında Dergâh Yayınları’na geçmişti. Yayınevi, bine yakın nüshasının kapakları ve ön sayfaları değiştirilerek okuyucuya sunulduğunu açıkladı. Tosun kitabında, “Demek ki 1961 ilâ 1976 ortasında kitap neredeyse hiç satılmamış” diyerek anlatıyor bunu.
Peki ne olmuştu da kitap seksenlere kadar satılmamış, seksenden sonra ise Türk Edebiyatı’nın en kıymetli yapıtları ortasına girebilmişti? Hem sağ kısma hem de sol bölüme belirli ölçüde yakınlığı olan müellif, Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nde Doğu ve Batı ortasında sıkışıp kalan Türk toplumuna ve Cumhuriyet sisteminde yeni açılan kurumlara güçlü bir tenkit getirmişti. O devir sol sosyalist çizginin atakta olduğu bir periyottu. Ama ideolojilerin tepe yaptığı bir devir olduğu için, Tanpınar üzere ortada duran muharrirler sahiplenilmedi.
MÜŞTEREK ADRES OLDULAR
Orhan pamuk talihini kaybetti
Kendiliğinden gelişen müşterek adresler, Türk edebiyatının mihenk taşlarını oluşturdu bir formda. Saatleri Ayarlama Enstitüsü son kırk yılda üzerine en çok konuşulan yapıtlardan biri oldu. Teklifleri, itirazları ve vurguladığı sıkıntıları prestijiyle tesirini günümüzde de sürdürüyor. Müşterek adreslerin en kıymetli özelliğinin çok uygun edebiyatçı olması gerektiğini söyleyen Necip Tosun, “Bu saydığımız isimlerin neredeyse ideolojilerini aşan bir edebi nitelikleri var. Ülkemizin günümüzde de müşterek müellif arayışına hakikat gideceğini düşünüyorum. Bunlardan biri Orhan Pamuk olabilirdi, lakin son çıkışlarıyla o talihini kaybetti. Meğer Tanpınar’la Oğuz Atay’ın durduğu yeri çok düzgün fark etmişti. Müellifliğini baştan buraya oturttu, başörtüsü aleyhinde konuşmadı, mütedeyyin çevrelerin sıkışmışlığını savundu. Her iki kısma sıcak gelen o müşterek adresi oynadı, fakat sonradan hali değişti. Bilhassa Kürtler ve Ermenilerle ilgili açıklamaları muhafazakâr çevreyi biraz ürküttü. Son romanı direkt seküler, laik, Cumhuriyet ideolojisinin birinci periyotlarındaki üzere saldırgan bir yapıya dönüştü. Çok öfkeli, kendisine yakışmayan iletiler verdi. Hasebiyle o müşterek adresliğini kaybetti” diyor.
