Her şeyin bir tarihi var. “Tarih”, geçmiş vakitte olan olayların incelenmesinin yanı sıra, bu olaylarla ilgili bilgilerin keşfi, toplanması, tertibi, sorunu ve yorumlanması ile de ilgilenen bir şemsiye tabirdir. Çünkü, tarih her alanın geçmişini inceleyebilecek kadar geniş bir disiplindir. O nedenle öğrenmek istediğimiz ne varsa o şeyin tarihine yönelir, onun üzerinden gerçek bilgiye ulaşmaya çalışırız. Tarihçiler bize geçmişte neler olup bittiğini söyler. Lakin, tarihin bir toplum için ehemmiyeti, bu hudutların çok daha ötesinde ve üzerindedir. Tarih, toplumların bugününü biçimlemekte son derece tesirli olup, geçmişin pahalarını geleceğe aktarmamıza imkân oluşturur. Bu özellikleri açısından tarih, yalnızca geçmişte olup bitenlerin ortaya konulmasından, tarihçilerin keşfedip önümüze koyduğu çalışmaların toplamından ibaret değildir. Tarihin en değerli fonksiyonlarından birisi, toplumu geleceğe hazırlamasıdır.
Tarih, gerçek bilgiye uğraşmaya aracı olup, bu bilgiler üzerinden gelecek inşa etmeye imkân sağlasa da, tarihin güvenirliği üzerinde tartışmalar kelam konusu olduğu üzere, aynıyla tekrar yaşanması da mümkün değildir. O nedenle “Tarih hatırlanan geçmiştir. Onun tekrar inşası mecburî olarak noksandır ve zordur zira hatırlanan bir geçmiş, kayda geçirilmiş bakiyelerinden bir geçmişi inşa etmekten hem daha fazlası hem de daha azıdır.”
MEDENİYET KAOSU
Tarihe bakışı ile büyük ilgi çeken Macaristan doğumlu Amerikalı tarihçi John Lukacs, birçok yapıtında tarihçiliği eleştirel bir gözle ele alır. Ketebe Yayınları ortasında yer alan “Tarihin Geleceği” isimli kitabı da yüklü olarak bu tenkitlerden oluşmakta. Lukacs, bu yapıtında daha çok tarihin arkaplan ilgilerine değiniyor. Tarihle, toplumsal bilim münasebeti, tarihle, edebiyat bağı, tarihle roman bağı, tarihle, gelecek ortasındaki alaka üzere değişik mevzuları irdeleyen deneme tipindeki bu eser, bahse farklı bir alan açıyor. Kitabı hakkında, “Bu kitap hüzünlü bir aşk öyküsü değildir. Kültür kaosunun, daha doğrusu medeniyet kaosunun son hız devam ettiği şu 2011 yılında edebiyat ve edebiyat çalışmaları da büyük bir kaos içerisindedir; buna karşın hâlâ birçok kusursuz tarih, profesyonel tarihçiler tarafından yazılmaya devam ediyor. Değişen ve değişmeye devam eden şey ise bu tarihçilerin yayınlarının hâliyle kendilerinin şartlarıdır. Kimsesiz erkekler ve bayanlardır onlar, tahminen de daha evvel hiç olmadığı kadar yalnızdırlar.” kelamlarıyla tarihçilere göndermelerde bulunuyor.
Lukacs, tarihin spekülatifliği savından yola çıkarak tarihin bir bilim olmadığını, bir edebiyat olduğunu öne sürüyor ve o denli olması gerektiğine vurgu yapıyor; “Tarih, edebiyat mıdır yoksa bilim midir? Yani, bilimden çok edebiyattır ve o denli de olmalıdır bizler için.” Bu nedenle de tarihçilerin edebiyat okuması gerektiğini belirtiyor; “Bir tarihçinin neden edebiyat okuması gerektiğine ve hatta istatistikten bile daha çok okuması gerektiğine dair en azından bir tane sebep var: Seçtikleri bahse olan aşinalıklarını sahiden genişletmek ve derinleştirmek ve birebir vakitte asıl görevlerinin bir tıp bilimden çok bir çeşit edebiyat olduğunu kabul etmek.”
Tarihle edebiyat alakasının zorunluluğuna değinen Lukacs, romanında tarihle büyüdüğüne dikkat çekmekte ve bu bahisteki yapıtlara örnekler veriyor; “Modern roman 1750’den sonra ortaya çıktı; profesyonel tarihçilik 1777’den sonra, 1780’e geldiğimizde çok satan romanlar vardı artık. 1800’den sonra öbür bir varyant çıktı: Kıssayı ve kahramanlarını özellikle farklı göstermek için tarihin renkli ve çoğunlukla dramatik bir art plan olarak kullanıldığı tarihi romanlar. Bundan sonra on dokuzuncu yüzyıl romanının altın çağıydı. Daha sonra romana tarihin şuuru aşılandı… Her roman; tarihi bir romandır, o denli ya da bu türlü. Bunun farkına varmak tarihçi için olduğu kadar roman için de kıymetlidir.”
BAĞIŞLANMA DİLİYOR
Lukacs’ın, tarihin geleceğini daha çok amatör tarihçilerin varlıklarıyla değerlendirmesi ve profesyonel tarihçiliği klasik değerlendirmelerin ötesinde farklı bir bilim kolu olarak görmemesi kendisinin tarihçiler tarafından gereğince önemsenmemesine yol açmış. Fakat Lukacs, bu nedenle yeterince önemsenmemesini önemsemez ve bu nedenle kitaplarının gerekli ilgiyi görmemesinden rahatsız olmaz ve inandıklarını söylemeye devam eder.
Lukacs, tarihçilere bol bol göndermelerde bulunduğu kitabının sonunda ise yeniden alaycı bir üslupla onlardan bağışlanma diliyor; “Ey siz öğretmeye ve yazmaya adanmış kaliteli ve önemli tarihçiler! Bu küçük kitaptaki rastgele sözlerime lütfen süratlice göz gezdirin ve meslek hakkındaki alaycı sözlerimi bağışlayın.”
“Tarihin Geleceği” isimli bu kitap, tarihi profesyonel bir meslek olarak icra eden akademisyenler ve muharrirler, tarih bölümlerinde okuyan öğrenciler ve tarihe merak duyan okurlar açısından okunması gereken farklı bir kitap olarak görülmeli.
