Anadolu kültürünün son periyot taşıyıcı isimlerinden olan Rasim Özdenören’i geçtiğimiz günlerde Hakk’a uğurladık. Edebiyatımızın kıymetli isimlerindendi. Bilhassa Yedi Hoş Adam tabiri ile bilinen akım içindeydi. Ve o Yedi Hoş Adam’ın sonuncusu idi. Artık edebiyatını ve fikir dünyamıza katkısını tekrar yorumlama ve kıymetlendirme vakti.
Rasim Özdenören’in fikir dünyasını ve Anadolu kültürüne katkısını yorumlarken sinemayı dışarıda bırakmak mümkün değil. Sanatın en kadim kısımlarından olan edebiyatta ustalığı malum olan Özdenören yeterli bir sinema izleyicisi idi. Kendisi ile yapmış olduğum birkaç mülakatta kesinlikle sinema başlığı açıp kendisinden anılarını dinlemişliğim vardı. En son birkaç yıl evvel bir belgesel için bize evni açtığında da konusinemaya gelmişti ve uzun uzun konuşmuştuk.
Kendi neslinin sinema ile bağını da kendisinden sonraki jenerasyonun ve egemn kültürün sinema eliyle elde ettiği tesir alanını da sıkça vurgulardı. Sinemanın katiyen bir manipülasyon fonksiyonu gördüğüne inanırdı. Amerikan kültürünün dünyaya yayılmasında ve toplumların dönüşmesinde sinemanın rolünün çok baskın olduğunu söylerdi.
“ÇOCUKLAR SİNEMAYA GÖNDERİLMEZDİ”
Sinemanın Anadolu insanı nazarında nerede durduğuna dair sohbetimizde kendi çocukluğundan da kelam etmişti. Cumhuriyetin birinci yıllarına uzanan çocukluğunda resmi ideolojinin baskıcı tavrının tepkisel yansıması olarak sinemaya karşı bilhassa dindar halkın uzak durmaya çalıştığını söylemişti. Notlarımın ortasında şu tabirleri yer alıyor: “Çocuklar aslında sinemaya gönderilmek istenmezdi. Bizim ailemiz o açıdan biraz daha rahattı, bizim kasvetimiz yoktu. Komşularımızın çocukları baya dert çekerlerdi. Aileleri sinemaya göndermek istemezdi.”
“SİNEMA AHLAK BOZUCU GÖRÜLÜRDÜ”
Rasim Özdenören’in çocukluk ve birinci gençlik yıllarına rast gelen 1950’li ve 1960’lı yıllar, Türk Sinemasının da kendini tekrar tanımladığı ve var olma emaresi gösterdiği yıllardı. 50’lerle birlikte Metin Erksan, Halit Refiğ, Lütfi Ömer Akad üzere öncü isimlerin eforlarıyla sinemamız yerli dokularla tanışsa da başka tarafdan endüstriyel sinemanın tutumu Anadolu beşerinin güzeline gitmedi. Çünkü 60 ve bilhassa 70’lerle birlikte ‘sakıncalı filmler’ olarak nitelendirilen erotik sinema furyası vardı. Bu periyodun çabucak öncesi ve sırasında gençliğini yaşayan Rasim Özdenören, ticari sinemanın bu görünümünden dolayı sinemanın ahlak bozucu yapısı olduğu düşünüldüğünü söylemişti. Notlarımı şöyle aktarayım:
“SİNEMA, ABD KÜLTÜRÜNÜ TAŞIDI”
Görüldüğü üzere dünya sinema kesiminin hakimi, çift kutuplu dünyanın soğu savaş sürecinde şatafatlı tarafı ABD’nin en değerli silahlarından birinin Hollywood olduğunu düşünüyordu, Rasim Özdenören. Televizyon ile sinemanın bir devir birlikte ele alındığı süreçte Rasim Özdenören, bu iki alanın da çok kıymetli olduğunun da altını çiziyordu. Amerikan hegemonyasının aracı olması, sinemanın terk edilmesi gerektiği manasına gelmiyordu. İzleyicinin de üreticinin de yayıncının da sinemada karar kılması ve pak bir halde var olmasının zaruretine inanıyordu. “Televizyon ve sinema yalnızca üretimlerle sinemalarıyla girmiyor bir ülkeye. Kültürüyle, yaşantısıyla giriyor.” diyen Özdenören, bununla birlikte hassasiyet gözeterek bilhassa dindar kesitin sinema ile bağının kopmaması gerektiğini söylüyordu.
Kendisiyle sohbetimizde dünya sinemasından örneklerden de bahsetmişti. Andrei Tarkovsky, Ingmar Bergman üzere direktörlerin isimlerini saymıştı. Yapıtları de uyarlandı. Çok Sesli Bir Mevt, dizi tarihinin en değişik uyarlamalarından biriydi.
Çözülme de Rasim Özdenören’in yapıtından uyarlanan bir dizi idi.
DOSTOYEVSKİ İLE SİNEMADA TANIŞIR
Rasim Özdenören’in Ali Haydar Haksal’a çok evvelce verdiği bir mülakatta sarf ettiği kelamları de hatırlamak gerekir. Hikayeye başlamasının sebebinin sinema olduğunu söyler. Çünkü lise yıllarından sınıfta kalmamak için çalışması gerekirken, yakın arkadaşı şair Fazilet Bayazıt’ın sinemaya gitme ısrarı üzerine Dostoyevski’nin yapıtından uyarlanan Beyaz Geceler sinemasını izlerler. Özdenören, “filmi böyleyse romanı nasıldır” diyerek hayranlıkla Dostoyevski okumaya başlar. Ve kendi sözüyle ölene kadar da devam eden bir süreç başlar.
Esasında hepimizin olduğu üzere Rasim Özdenören’in de hayatında sinema müstesna bir yer tutuyor. Çünkü insanı, ülkesi, toprağı için düşünen ve çabalayan herkesin, çağdaş vaktin en güçlü aktörlerinden olan sinema üzerine düşünmesi, sinemayı yakından takip etmesi gerekiyor. Özdenören de bunun hakkını vermiş, sinemaya dair yaşanmışlıklar ve yorumlar bırakarak ortamızdan ayrılmıştır. Umarım Özdenören’in hayatını, yapıtlarını ve yorumlarını göreceğimiz birçok sinemalar izleriz.
