KAMİL EŞFAK BERKİ
Nizip diyârı masallarda geçen oraya mahsus (bazıları olmayabilir) sözlerden örnekler: Küt: Eli ayağı olmayan (Yunus Emre’nin şiirinde rastlarsınız). Edip Yağmurlu diyor ki: masallarda bize saçma ve uydurma gelen kelamların aslında mesnedi ve manası vardır. Olmasa koskoca Yunus Emre şu şiiri söyler mi?
Bir küt ile güreştim elsüz, ayağım aldı
İmdi bu bende yeni bir çağrışıma yol açtı, okumanın rahmeti işte: oburunun beyin hücreleri, okumayı tadına vara vara yapanın hücrelerini de işletir, bir hayali çağırır da son yeni bir duyguyu yaşayıverirsin. İlham hayatın içerisinde bekliyordur da sen onu çağırayazmışın. Ben de az evvel düşünmeye başladım: sahi Yunus’daki o güzelim, doyulmaz Türkçeler biraz da anadan, ananeden babaneden dinlediği masallardan olmasın?
Neden olmasın ki? Türkçe sükût suikastına uğramış bir lisandır, bunu görüp içlenmek gerek. Ali Ulvi Kurucu merhum, anılar kitabında İngilizce’yi Türkçe’nin önüne geçirmek stratejisiyle, 1928’deki Harf İnkılâbı’nı arttan geriye desteklediğini imâ atmosferi halinde tablolaştırır.
Şimdi Yedi Meczuplar – Nenemden Masallar’dan kendimin birinci kere karşılaştığım sözcükleri paylaşayım: Külfet: Horanta, aile bireylerinin sayısı. Ortaya Cahit Zarifoğlu girecek:
Çoktandır arttı güneşin horantası
Sonra, Taka: Küçük pencere. Dağarcık: Deri torba -itiraf edeyim, deri oduğunu düşünmemişim bugüne dek. Akkaze: Asa. Irıd: Uzak. Kuvermek: Bırakmak. Çımsatmak: Dellenmek. Dıhız: Tıkız. Zerzamba: Çok karanlık. Pin: Kümes. Pağaç: Poğaça. Zonturlu: Güç uygulanan (şimdi anlaşılıyor sunturlu’nun açık anlamı). Bu sözlerden öteki, kitapta daha çok sayıda mahallî Türkçe sözler mevcuttur.
Zaman olur, içimizden “eski beşerler bizden fersah fersah ilerdeymiş” demek gelir. Buna rağmen h e t e r o g e n hayat akışında, teknolojiyle medeniyeti karıştırıp, eski evreleri küçümsemek daraltısına düşüldüğü de oluyor. Meğer masallar var; onlar bizlere en erken başlangıçlarda dahi h i k m e t denilen soyut gerçeklik ögesini taşımaktalar.
BERBER PİRELER VE TELLAL DEVELERE DAİR
Masallardaki “tekerlemeler”, örnekse: “pirenin berberlik yapması” der Edip Yağmurlu; şöyle tefsir etmektedir: “Zaman gelir -işte şimdiki gibi- neredeyse berber sizi tıraş etmeden paranızı alacaktır. Pire üzere, itina göstermeden çabucak tıraş eder. İstediğiniz birçok şeyi de yapmamıştır. İşte “pireler berber iken” kelamı bundandır. Bendeki çağrışımı paylaşmak isterim: Pire üzere zıplarcasına, bir-an-önce-bitsin başlı sözümona berber tipi. “Develer tellal iken” olan devamını da şöyle alıyor müellifimiz: “Eski periyotlarda tellallar çok ağır hareket ederlermiş. Ulak üzere değil de, hiç ivedisi yokmuşçasına devenin adım suratı üzere yürür, bağırır, devenin geviş getirmesi üzere seslenirlermiş. Bir de haber, eski evrelerde bir memleketin bir ucundan bir ucuna gidermiş; deve üzere ağır ağır. Oysa artık birebir saniyede dünya duyuyor. Dünyanın büyük ve küçüklüğü de bu manada izafî oluyor. Evvelce uçsuz bucaksız (ucu bucağı yok deriz ya) bir âlem iken dünya, bugün kocaman bir köy üzere olmuş…”
Sezai Karakoç’un 60’lı yılların başında, bir şiirindeki imgesi de buna işaret etmiştir işte:
Dünya bir köy köpüğüdür
Şiirde, imgeler yaşanacak hayatı haber veren içe doğuşlardır. Yeni Şiir böyledir.
Masallar, tekerlemeler, mitolojilerdeki lejandların simgelerle bize ulaştırılışı; simge, imgeyi geleceğe taşıyarak tahminen, bir de eski vakitlerde insanoğlunun sabrının daha gelişkin oluşuna dair ironik besiler kaynağıdır o anlatılar. Nineler anlatınca, çocuk ıstırabından kurtulur ve bu onun gönlünün inşasına fayda, yarayacaktır.
Bugünün bir fotoğrafı da şu değil midir: Daima yakındığımız: hayatın çok süratli geçişiyle tutulduğumuz illet: kendini i ğ r e t i hissetmek!
MASAL HAYALE YAKINDIR
Zalimler, diğer dünyalara ulaşmak, vicdanının ona azabından kurtulmak için yeryüzünden kaçış telâşındalar diyelim, uzay gemisi içinde, kimbilir, masalsızlıktan kavrulurlar…
Daha evvel, yeniden Erguvan Yayınevi’nce yayınlanmış olan Çimpe Hisarı: İstanbul›un Fethine Açılan Birinci Kapı – Fetihte Gazi Süleyman Paşa’nın Ehemmiyeti (Temmuz 2018) başlıklı kitabıyla dikkatleri çekmişti Edip Yağmurlu. Bu sefer -Nenemden Masallar- ile Nizip’in bize bir bakıma ruh belleğini, masallarla yaşatıyor.
Masallar kulakla alımlanmaya devam etsin! Televizyonda, güya, çocuk kolaya kaçmış olmuyor mu?
Hayal gücünü, çocuğun kendi hayal-etme-merkezini çalıştırması daha pedagojiktir diye düşünüyorum. Masal, hayale yakındır. Beynimizde bir düş kamerası çalışmıyor mu? Masal da bir düşleme zevki yaşatmalı. Gerçek bir masalın datalarını bir de pedagog ve psikologlardan dinlemeli…
Masallar geçmişe bakmayı sağlıyor; Adem’den öncesinden varlıklar yani Dev’ler, vakit olgumuzun yerini sağlamaz mı?
Yazarın çok taraflı, boyutlu bir kapsamı, masallar ile bağının hikayesini de tatlı bir anlatışı, ayrıyeten “masal poetikası” kavram ve gerçekliğine beşere davetiye çıkarışı var ve bu değerli. Derleyip sunmasa vaktin zâlim tarafına terkedilmiş olacaklardı. Onun kendi ninesi bize de nine; haminne oluyor bir yerde.
Osmanlı ve Selçuklu asırlarının nitelik ve özelliklerini, daha gerilere uzanan masallarda Nizip kentini dönem evre nasıl özümseyip, öz ileri insanların genealojisine kattığını buluyoruz.
