KAMİL EŞFAK BERKİ
Sanatta Mutlak kavramı, erken Antik evrelerde, hayatta yerini almaya başlamış bir anlayış olmakla bakışların, zorlanma devirlerinde kendisine döndüğü görülen sarsılmaz, kesinci; sanatkarın özgüveni ile vereceği eser ortasındaki tanım gereği mevcut bağın yönete geldiği bir prensip, ileri bir evrede de bir Öğreti, mahiyeti almış anlayış çağdaş çağa gelinceye, egemenliğini sürdürüyordu.
İlkin Mimarîde idrâk edilmiştir. Ehramlar, sonraları ‘’pyramid’’ denilir olmuştur, h e r m söz kökünden gelmektedir. O denli bir vakte karşı dayanıklılık gösteren anıt-mezarlardır ki, son yüzyılların savlı kültürü Avrupa şimdi bir pyramid karşısında yaşamakta olduğu hayreti aşabilmiş değil. Yanı sıra, bir tarafta Aztek-Maya bir tarafta Hind mimarîsi de bu hayranlığı zorlamaktadır.
İkinci sanat, kanaatimce yontu sanatıdır. Tapınma ile direkt bağlı heykel ise mutlak anlayışının başka bir yüzü oluyor. İnsan vücudunda keşfedilen ve ismine Altın Oran denen sabitin heykeltraşın en büyük yardımcısı olduğunu kestirim etmek güç değil. İnsan vücudu deyince Fotoğraf sanatı da dışında değil. Grek heykelciliğinin bir tepe olarak, eski Mısıra çok borçlu olduğu, firavun heykellerinden aşikardır. Shpinx’in sır lisanı çözülebilmiş değil. İsmin etimolojisi de bilinemiyor.
Geometrik formlarda de sabit pahalar gizemlidir aslında. Matematik ile Şiir birbirleriyle sempati içersindedir denir. Bana kalırsa Şiir sanatındaki sehl-i mümteni, kelam ve mananın itiraz-kabul-etmez en son hudut başarısı da, Mutlak’ın ‘’yorumlanamaz’’ kusursuzluğuna bitişik bir olaydır.
20. YÜZYILIN BAŞINDA BAŞ GÖSTEREN DURAKSAMA
Fransız şiirinde, sanayi ihtilali karşısında yaşanan bir ‘’değerler şoku’’ tanımlanmak istenir… Absolutism’den Relativism’e geçildiğinde anlanmak istenmiştir. Düşüldüğü yargısı daha gerçek duruyor.
Lamartin’in şiirindeki o tam mutlak lezzet, örnekse: Göl şiiri’nden (çev. Sabri Esat Siyavuşgil) sonra Nerval, Baudelaire’de ruhî keşifler devam eder.
Rimbaud’da o fevkalade büyük dönüşüm; biçimde çözündürücü ancak özde Mutlak’ın kaynağının aranışı denebilir sürpriz; 20. yüzyıl yaklaşırken yeni nesillerin, deyiş yerindeyse bocalaması sahnesi…
Bir şairde Mutlak’tan yanalık devam eder: Paul Valery (1871-1945) Deniz Mezarlığı şiirinde doruğa çıkmış bir devam yaşatır. Sabri Esat Siyavuşgil’in nefis çevirisini okura öneririm. Valery Monsieur Teste, 1895; La Jeune Parq, 1917 kitaplarından sonra şiiri bırakır. Yıllar sonra Deniz Mezarlığı şiiri ile geri döner. Bu ortada yazdığı düşünüşlerini, ‘’Defterler’’ (Chaiers) tutmaya devam etti; 5 kitaplık Variétés (Çeşitlemeler) isimli yapıtında topladı. Şairliğinin ötesinde, sanattan bilime, psikolojiden lisan konusuna dek pek çok alanda baş yoran Paul Valéry şiir sanatı üzerine görüşlerinde edebî tefekkürün Fransa’da son anıtsal klasik örneğini vermiştir diyebiliriz.
VALERY’NİN 1934’TEKİ İKİNCİ BASKIYA YAZDIĞI ÖNSÖZ
‘’Bu kitap aceleye geldi. Olduğu üzere sunuyoruz onu, yani durumdan esinlenerek ve büsbütün doğaçlama yazılmış bir yapıt olarak.’’
Büyük şairin yüksek bir üslûp ve ona pek yakışan bir tevazu ile sunduğu bu diyalog biçimli monologda aşağıdaki paragrafın beni sarstığını paylaşmak isterim: ‘’Zaman zihni sıkıştırınca, dışarıdan gelen bu baskı (acele etmek zorunda bırakılması) zihnin kendi kurallarını sürdürmesini engelliyor. Zihin yaratmış olduğu hoş örnekleri unutuyor, titizliğini bir kenara bırakıyor, en kısa yoldan, içindeki en küçük direnmelerle yükten kurtuluyor ve tesadüflere riayet ediyor. ‘’
Kısa bir sonu var: Valery, gençliğinden sonra uzun yıllar yaşadığı yazamamaya bir ışık düşürmüş: ‘’(…) başındaki düzensizliğin kabahatini, çok hür bir konuşmanın düzensizliğine vermeyi seçti; ve ‘’konuşur üzere yazmaya’’ karar vermek zorunda kaldı. ‘’. 1934.
Diyalog şairin Ben’i ile içindeki Tabip ortasında. Cins olarak bir deneme kabul ediyor onu. Sayın Hanife Güven’in düzgün çevirisiyle, eser sürükleyici bir okunmaya kavuşuyor: ‘’Absürd beni gözetliyordu.’’
Mutlak’a aşk ile bağlılık derecesinde bağlılıktan gelen ancak kabulü güç, ters bir çağın ortasında kalmış kudretli, mısra mimarîsine tutkun tahminen de Fransa’da son ‘’ulu’’ şairin, haiz olduğu estetik’in onuru uğrunda ruhunu-sansürsüzce-açışının tanıklığına çağrılıyoruz. Düşündürücü, şaşırtan, besleyici bir ifşalar, itiraflar, acılar akışı.
TÜRK ŞİİRİNE YANSIMALARI
Yahya Kemal ona dikkat edilmesini ister. 1900’lü yılların birinci jenerasyonunda Ahmet Hamdi Tanpınar, Necip Fazıl Kısakürek, Ahmet Muhip Dıranas, Cahit Sıtkı Tarancı ondan beslenmişlerdir. Tanpınar’ın görüşleri ufuk açıcıdır. Birinci ‘’Poetika’’ yazmış şairimiz Necip Fazıl, yapıtını onun Poetika’sını önemseyerek muharrir; kendi kişiliğini koruyarak kendi şiirinin ruhunu gözlemleyerek yapıtını.
Nihayet, Sezai Karakoç bu neslin şiirini Mutlakçı Ekol diye tesbit ederken Valery’ye de dikkat çekmiştir.
