ARİF AY
İhsan Deniz’in “Kuşların Adasına” (Mevsimler Kitap, Temmuz 2022) isimli şiir kitabını Yahya Kemal’in şu dizelerinin gölgesinde okudum:
“O kuşun ömrü, bir hoş gecede,
Bir hoş beste söylemekle geçer.
O kuş en kuytu bahçelerde öter;
Hayâl içinde yaşar,
Hayâl içinde ölür”
Şairler de o denli değil mi bir bakıma? Hayâl içinde yaşayıp, hayâl içinde ölmezler mi? Münasebetiyle, kuytu bahçelerde öten kuştan ne farkı var onların da? Ne hoş der, Yahya Kemal:
“Fânî ömür biter, bir uzun sonbahar olur
Yaprak, çiçek ve kuş dağılır, târûmâr olur”
AŞKIN ADASINA YOLCULUK
Ömür bitip, her şey târûmâr olmadan hoş yaşamak, hoş ölmek yalnızca şairlere mahsus bir duyuş, bir heves değildir kuşkusuz. İnsan olmanın en temel vasıflarından biridir hoş yaşamak ve hoş ölmek. Bunu başarabilmenin yolu da hayatı aşkla yaşamak ve yaşama aşkını yitirmemektir. Bunun için de bizi aşktan alıkoyan her şeyden uzak durmak, dünyevî tartılardan kurtulup, kuş üzere hafiflemek gerekir. Mevlânâ’nın “saadet kuşları” dediği kuşlardan oluruz o vakit. Kuşların adasına, aşkın kaynağına fakat o vakit ulaşabiliriz:
“Kuşların adasına gidelim, kuşların
içine girelim, kuşlarla
kuşlardan olalım. Çamlar altında
durdur kalbimi benim.
Güzel öleyim.”
İhsan Deniz, şiirini adım adım, etap kademe, bilgece bir söyleyişe, derinliğe ve yalınlığa kavuşturan şairlerden biridir. Birinci kitabı “Mağara Külleri”nden (1984), “Kuşların Adasına” (2022) on üç kitapla, kırk yıla yakın bir müddette o, şiirini işleye işleye, lisanın imkânlarını her kitapta daha bir yoklayarak, şiirinin yatağını duyuş, imge, mana ve söyleyiş açısından genişleterek kalıcı şiirler ortaya koydu.
Kuşların adası, birebir vakitte aşkın da adasıdır. “Kuşların Adasına” seyahat, bir aşk seyahatidir. Bu seyahatte bir sefer olsun “aşk” sözcüğü geçmez; bu da İhsan Deniz’in ustalığının bir delilidir. Hani bildik bir kelam vardır: İsyan şiiri “isyan” sözcüğü kullanılmadan yazılan şiirdir diye. İhsan Deniz de aşkı, “aşk” sözcüğü kullanmadan anlatıyor.
AŞKIN HALLERİNE DAİR
Kitaptaki birinci şiir “Bir Şey Oldu” bir değişimi lisana getirir. Bu hâl, İbn Arabi’nin “İlâhî Aşk” kitabında “aşkın halleri” dediği değişime benzeri bir değişimdir bir bakıma. “Ruhu Kollayan Şiir” başlıklı yazısında İhsan Deniz, bahse ait şunları der:
“Şair de şiirini müellif, yapıtını oluştururken büyük bir manevi aşkla, tabir yerindeyse yaratmanın bir suretini, kopyasını, gölgesini meydana getirir. Ve şair, ürperir: Çünkü kendi hakikatinin aslı ve kaynağının O’nda neşet ettiğini ve fakat O’nunla var olduğunu sezinleyip bilmesine yol açan çok çeşitli merhalelere ulaşırken ki iç serüveninde, ağır biçimde varoluş titremeleri ve kaygı / ümit gelgitlerine şahit olur. Şairin ruhî ürperiş ve sevgisi, onu, o sonsuz ve mutlak aşk denizinde kaç yeni derinliklere çeker. Bazen bu aşk denizinde kimi şairlerin kaybolduğu görülür. Esasen son maksat da kaybolmaktır; o manevî sarhoşlukta, varlıkta yok olmak!” (İpek Lisanı Şiir Seçkisi, Sayı1, s.2)
Bir şey olur; kalp düğümlenir:
“Kalbimdeki ateşli kafese çağırdım
bütün kuşları.
Bir şey oldu!
Düğümlendi kalbim
kalbine.”
Aşkın hallerinden biri de susmaktır. Sükûttur. İçimizdeki yangını, içimizdeki sarsıntısı, içimizdeki fırtınayı, vaveylayı dışa vurmamaktır. Sevgili suskunluğumuza yormalı hâlimizi:
“Beni arayabilirsin, susmak için
müsaitim her zaman”
Aşkın bir hâli de hayal halidir. Zira, aşkın gerçeği, sahih olanı görünürde değil, görünmeyendedir. Onun asıl yurdu düş âlemidir. Sığınak da orasıdır:
“Sana aldığım lâleler dün soldu elimde.
Kuşların aksanı bozuldu.
Rüya kapandı,
Bilmem,
artık nereye sığınabilirim?”
Mekân kuşların adası olunca, şiirin sözcük takımı da ona nazaran değişiyor hâliyle. Göl, sincap, keklik, kelebek, kiraz, bulut, horoz, çiçek, arı, petek, gelincik yavrusu, fesleğen, zerdali, lâle, selvi, iğde, incir, kuğu, kırlangıç, çam… Bu sözcükler İhsan Deniz’in şiirine pastoral bir fon oluştururken, tıpkı vakitte, şiirle ünsiyet kurmamızı kolaylaştıran, imgelere sahicilik kazandıran bir fonksiyonu de yerine getiriyor. “Ruhu kollayan Şiir” başlıklı yazısının bir yerinde İhsan Deniz, hususa ait şunları lisana getirir:
“Şair, realite ile olan temasının izlerini, şiirinde irreel varlığa dönüştürüp yeni bir estetik dünya meydana getirirken, başvurduğu söz aracı lisandır. Şair lakin lisan ile vardır; şiiri de lisanı sayesinde. Aslında şair, varlık karşısında içinden çıkamayacağı bir ikilemi yaşamak durumunda bırakılmıştır. Lisanı bir söz etme aracı ve imkânı olarak, şaire şiiri için tek sığınak olurken öteki taraftan onu kendi ontik yapısı içinde tutarak bir bakıma hapseder; yani hudutlar. Bilinen tabir ile, ‘dilin sınırları’ şairin de hudutlarıdır.” (İpek Lisanı, Şiir Seçkisi, 31 Mart 1995)
ACI ÇEKEN BİR RUH
Kaygılı, kasvetli, hüzünlü, kederli, acı çeken bir ruhun sesidir Deniz’in şiiri. Saydığımız sözcükleri bir kavramda toplarsak, onun şiiri melâlin şiiridir diyebiliriz. Korkuyu, kasveti, acıyı tatmadan aşkla hemhâl olunmaz. Onun “Usanmaz bir ıstırabım dünyada” dizesi tam da aşka talip bir ruhun hâlini imler. “Acı çekmek ruhun fiyakasıdır” dense de aldırmayın. Şov icabı, çaka icabı acı çekilmez. Çekiliyorsa da o acı değil, öteki bir şeydir. Dünyanın hâl ve gidişini görüp de acı duyulmuyorsa, o bünyenin hayatiyeti ile ilgili bir sorun var demektir. Günümüz şiirindeki ruh darlığına, heyecan kaybına bir de bu gözle bakmak gerekir. “Her şeyin yolunda gittiği bir dünyada şairin eli, şiir yazmaya çok az giderdi…” diyen İhsan Deniz, kendi şiirinin de çıkış kaynağına dikkat çeker bir bakıma. Onun şiiri, gücünü acıdan ve aşktan alan bir şiirdir. O “Aşk, benim şiirimin ana damarıdır. Muharrik gücüdür” der. (Sevgilimdir Yazdığım Her Şiir Benim, s.77, Haz. Mehmet Solak, Cümle Yay., 2016)
“Bir gün ineceksin yanıma, inanırım.
Bir gün yeni bir lisanla selviler altında
kalacağız baş başa.
Yatacağız toprağa, inanırım yan yana,
yan yana, yana yana…”
Kuşların adası hepimizin adası olsun. O adaya uçmayı kim istemez ki…
