ERDEM DÖNMEZ
Ahmed Midhat Efendi Meşrutiyet’in ilanının üçüncü ayında yaş haddinden ötürü Karantina Nezareti’nden emekli olduktan sonra evrakını kütüphanesine naklettirir. Oğlu Galib Midhat bu evrakı tasnifle meşgulken bir mektup belgesinin ne yapılacağını sorduğunda babasından “Sosyal yaşantımız bugün Avrupa’dakinin tıpkı olsaydı, bu mektupların neşredilmesinde bir mahzur görmezdim. Bununla birlikte, bunların, Osmanlı edebiyat tarihine mâl olmasını da isterim. Sen meraklısın; al, bunları sakla! Elbette yayımlanmasının mümkün olacağı bir vakit gelecektir” yanıtını alır. Kelam konusu mektuplar, Midhat Efendi’nin Şaire Fıtnat Hanım’la yaşadıkları aşkın evrakı niteliğindedir. Midhat Efendi 1876 Haziran’ın ortalarında V. Murat’ın tahta geçmesinin ardından çıkan afla Rodos sürgününden İstanbul’a döner ve Kabataş’a taşınır. Burada bahçe komşusu Şair Fıtnat Hanım’dır. Oğlu Kâmil Yazgıç’ın da tabir ettiği üzere çapkın bir adam olan Midhat Efendi ile Fıtnat Hanım ortasında kesin olmayan bir tarihte aşk başlar. Bu aşk, 30 Mart-20 Mayıs 1878 tarihleri ortasında karşılıklı yazılan, 14’ü Midhat Efendi’ye, 12’si Fıtnat Hanım’a ilişkin olan mektuplarla belgelenir. Kaynaklara nazaran her iki muharrir de bu sırada evlidir; Midhat Efendi 32, Fıtnat Hanım 34 yaşındadır. Mektuplarda belirtilmese de Süleyman Nazif’in İbnülemin Mahmut Kemal’e aktardığına nazaran tıpkı vakitte teyze çocukları olan Midhat Efendi ve Fıtnat Hanım’ın yasak alakası, Kemalpaşazade Said Bey’in, Nazım Hikmet’in babası Nazım Paşa’nın iki müziğine Vakit gazetesinde tehzil yazmasıyla aşikâr olur: “Anılsın sürdüğüm zevk ü safâ ülfetle, işretle;/Zarar yok kalsam artık matbaamda hüzn ü mihnetle/Seni zikreylesinler her bilenler nâm-ı Midhat’la/Beni de yâdedenler yâdeder iffetle, Fıtnat’la!..” Bu tehzil sonrasında Nazım Paşa’yla hengame eden ve onunla davalık olan Midhat Efendi, misal bir yasak aşk öyküsünü 1879’da Yeryüzünde Bir Melek isimli romanında kurgulayacak; kendisine yaşça denk olmayan İskender Bey’le mutsuz bir evlilik sürdüren Raziye’yi Paris’te tıp tahsili yapan eski sevgilisi Şefik’le buluşturacak, toplumsal ahlaka mugayir olan bu durum karşısında Raziye’ye bedel ödeterek sevgililerin kavuşmasını sağlayacaktır.
DÖRDÜNCÜ NEŞİR
Galib Midhat, babasının yayımlanmasını vasiyet ettiği bu mektupları birinci olarak Akşam gazetesinin 1 Temmuz-3 Ağustos 1928 tarihleri ortasında 25 tefrika halinde yayımlatır. Mektuplar daha sonra 8 Ağustos-19 Eylül 1948 ortasında Vakit Yeni Gazete’de, yazıldıktan 70 yıl sonra Hakkı Tarık Us tarafından neşredilir ve tıpkı tarihte Ahmet Midhat Efendi ile Şair Fıtnat Hanım ismiyle kitaplaşır. Hakkı Tarık Us’un neşrinden sonra büyük ilgi gören ve hakkında çeşitli yazılar yazılan bu mektuplar son olarak Ömer Hakan Özalp tarafından derlenerek Son Nefese Kadar ismi altında tekrar okurla buluşur. Mektupları 1928’deki birinci neşrini dikkate alarak bir ortaya getiren Özalp, yapıtı; “Döneminde birbirlerini seven kimselerin buluşmalarının önündeki pürüz ve zorluklarla çağın lisan ve üslup özelliklerini göstermesi bakımından enteresan bir örnek olduğu kadar, çeşidinin ender örneklerinden biri olması hasebiyle, edebiyat tarihimiz açısından da ehemmiyet taşıyan mektuplar, Osmanlı’nın son devrindeki gündelik hayata ait de pek çok ayrıntıyı içermektedir” sözleriyle takdim eder. Galib Midhat’ın tefrikasına uygun olarak “haberleşme-yazışma” ve buluşma” halinde iki periyoda ayrılan mektupların kimi nüshaları eksik olmakla bir arada devamının olup olmadığı da bilinmemektedir.
DÖNEME IŞIK TUTUYOR
Midhat Efendi’nin Fıtnat Hanım’a gönderdiği mektupların oğlunun eline nasıl geçtiği belirtilmemektedir. Bu bağlamda mektupların sahihliği/orijinalliği ilgili akıllarda soru işareti kaldığı söylenebilir. Gerçekten başlama biçimi, ilerleyişi ve kavuşmayla sonuçlanması itibariyle makul bir nizama sahip olan mektuplar, Midhat Efendi’nin elinde yine kurgulandığı izlenimini vermektedir. Burada mektupların gerçek olmadığı ya da kelam konusu aşkın kurmaca olduğu elbette söylenemez. Fakat karşılıklı gönderilen özel bir haberleşme aracının her iki nüshasının birebir belgeden çıkması, Fıtnat Hanım’daki nüshalara nasıl ulaşıldığına dair açıklama yapılmaması, her iki muharririn aile hayatlarından hiç bahsetmemeleri ya da on sekiz saatlik buluşmalarına dair pek az detaya yer vermeleri mektupların bir kurmaca ustası olan Midhat Efendi tarafından tekrar düzenlendiği düşündürmektedir. Öteki taraftan her ne biçimde oluşturulursa oluşturulsun kitapta yer alan mektuplar, bölümün detayda kalan toplumsal, siyasal olaylarına, düşünme ve hissetme formlarına, kadın-erkek ilgilerine, gündelik hayatın farklı görünümlerine, sanat, edebiyat ve estetik algılarına ışık tutması bakımından son derece değerlidir. Bilhassa romancı istikametiyle tanınan Midhat Efendi’nin şiir zevkinin açığa çıktığı ve Fıtnat Hanım’a yazdığı nazireleriyle şairlik istikametinin görünürlük kazandığı mektuplar, aşk içeriğinin yanı sıra poetik özellikler de yüklenmektedir. Bu bağlamda Ahmed Midhat Efendi ile şaire Fıtnat Hanım’ın mektuplarını dönemsel gerçeklerin büsbütün dışında, yalnızca edebi zevki hissetme gayesiyle okumak da mümkündür.
19. yüzyılın son çeyreğinde, çağdaş bireyin ortaya çıkmasına pek az bir vakit kala toplumsal normlara alışılmamış bir aşk ilgisini içeren mektupların yine gün yüzüne çıkması, Türk çağdaşlaşma tarihinin farklı hallerde yorumlanabilmesine kapı aralamaktadır. Bir aşk bağının dokümanı olduğu kadar estetik değeriyle okurda zevk uyandıran mektuplar, iki muharririn his dünyasını ve periyoda dair pek çok ayrıntıyı da günümüze taşır. Midhat Efendi’nin mektupların uygun vakitte yayımlanması istikametinde vasiyeti, Hace-i Önce rolünün bir asrı aşkın müddettir devam ettiğinin de göstergesidir.
