Her gün on binlerce insanın ziyaret ettiği saraylardaki eşyaların günümüzde de birinci yapıldıkları tarihlerde olduğu üzere görünmesini sağlayan “hünerli elleri” Yeni Şafak okurları için ziyaret ettik. 19. yüzyılda Sultan 2. Abdülhamit tarafından Yıldız Sarayı yerleşkesinde ahır olarak inşa ettirilen ve şu anda da sarayların gereksinimlerini karşılayan atölyelerde usta isimler, tarihi gelen yıpranmış, eskimiş ve bozulmuş tarihi yapıtları büyük bir titizlikle aslına uygun bir biçimde onarıyor ve tekrar yıllarca hizmet verebilecek hale getiriyor.
Milli Saraylar Başkanlığı tarafından oluşturulan Seksiyon Kurulu’nun verdiği rapor doğrultusunda üzerinde süreç yapılmasına karar verilen eserler, ilgili atölyelerde ustalar tarafından elden geçiriliyor.
Yerleşke içerisinde bulunan birbirinden değerli atölyelerden Varak Atölyesi sorumlusu Dilek Kural, Oyma Atölyesi sorumlusu Hasan Gül ve Döşeme Atölyesi sorumlusu Hikmet Avcı’yı ziyaret ederek atölyelerin öyküsünü dinledik.
VARAK ATÖLYESİ SORUMLUSU İSTEK KURAL:
Tarihi eserler özgünlüğünü kaybetmiyor
– Atölyede birbirinden değerli eserler görüyoruz. Bizim için yaptığınız çalışmaları anlatır mısınız?
Gelen eşyalar birinci olarak mobilya ve oyma atölyesine gidiyor. Daha sonra döşeme atölyesine geçen yapıtın iskeletinde açılma yıpranma varsa süreç yapılarak varak kaplama süreci için bize geliyor. Altın varaklarda aşınmalar oluyor, iklim kaidelerinden ötürü varak yüzeylerde ve çizimlerde dökülmeler oluyor. Onların estetik tamamlamaları yapılıp, alt taban özgün yer hazırlığı yapılarak varaklama sürecine geçiliyor. Gelen yapıtların durumuna nazaran atölyelerde kalma mühletleri değişiyor.
– Daha çok size hangi eserler geliyor?
– Sizin elinizden geçtikten sonra saraylara geri gönderilen yapıtların bakımı devam ediyor mu?
Hayır, o denli bir uygulamamız yok. Zati onarımdan çıktıktan sonra o yapıtın fiziki yahut iklimsel koşullardan ötürü ekstradan bir dökülmesi olmazsa o yapıtın tekrar bize gelme durumu yok. Dökülme, aşınma üzere bir durum ortaya çıkarsa eser o vakit bizim atölyemize geliyor. Her varaklı nesneye onarım uygulanmıyor.
OYMA ATÖLYESİ SORUMLUSU HASAN GÜL:
Yaptığımız işle duygusal bağ kuruyoruz
– Çalışırken başka taraftan da tarihe tanıklık ediyorsunuz. Bu sizde nasıl bir ruh hali oluşturuyor?
– Tarihi yapıtların tamiratında aslına uygunluk bakımından yüzdesel olarak ne kadar yaklaşabiliyorsunuz?
Venedik kriterlerine nazaran tarihi eser onarımında yüzde seksenlik oranın kâfi olmasına karşın, yaptığım tadilatlarda yüzde doksan beşe kadar uygunluğu yakaladığım oldu. Gelen yapıtta kullanılan ağaca nazaran sürece başlayarak teğe bir birebirini yapıyoruz. Mesela masada bulunan eser Abdülhamit Han’ın tuğrası. Ben çok tuğra gördüm lakin bu hepsinden farklı. Bu özgün bir tuğra ve üzerinde 11 yıldız var. Üç gün yalnızca bunu düşündüm ve şöyle bir kanıya vardım: Türk tarihinde ki 11. devlet Osmanlı Devleti, tarihçi bir arkadaşım da beni onayladı. Bu eser çok değerli, bundan diğer bir tane daha yok. Ben de elinden geldiğince aslına uygun bir formda bu tuğranın birebirini yapmaya çalışıyorum. Burada bir iş değil, tarihle iç içe bir vakit geçiriyoruz.
– Yapıtları gördüğünüzde hangi ustanın elinden çıktığını iddia edebiliyor musunuz?
Çoğunlukla evet. Bilhassa bizden evvelki devirlerde az bir vakit da olsa bir arada çalıştığımız ustaların elinden çıkan yapıtları çabucak tanıyabiliyoruz. Daha da geçmişe gidersek Osmanlı periyodunda şekil olarak, kendini belirli eden ustalar da var. Yapıtlarında imza mahiyetinde bir figür koymuşlar. Oradan çıkarabiliyoruz. Yüz yıl sonra eserlerimize bakıp vaktinde buradan bir Hasan usta geçmiş denilse hoşuma masraf.
DÖŞEME ATÖLYESİ SORUMLUSU HİKMET AVCI:
En çok süreç yapılan atölyeyiz
– Kalem olarak en fazla süreç uygulayan Döşeme Atölyesiymiş. Bunun nedeni nedir?
Şu an atölyemizde Mabeyin Köşkü’nün koltukları var. Bu koltukların üstünde üç kat yüzde yüz pamuk, altında Viştal (Hindistan cevizi lifinden yapılan ot) ve bez kolan yay var. Saraylardan döşemeyle ilgili birinci eser bize geliyor. Burada eseri fotoğraflayıp sökümünü gerçekleştiriyoruz. Daha sonra kaplama yapacağımız vakit fotoğrafa bakarak nerede ne yapılmış ona nazaran süreç yapıyoruz. Kullandığımız bütün kumaşlar, Ulusal Saraylar’ın Hereke’de bulunan dokuma fabrikasından geliyor ve yüzde yüz ipek. Bunun dışında diğer hiçbir kumaş kullanmıyoruz.
– Kullanılan gereçler çok hassas. Bunun dezavantajlı bir durumu var mı?
– Yapıtların yıpranması büyüklük ve yoğunluğa nazaran değişiyor mu?
Onarım için en çok Dolmabahçe Sarayı’ndan eserler geliyor. Bunun nedeni orada daha çok odanın ve daha çok eşyanın olması. Sonuçta Dolmabahçe Sarayı’nda 244 oda var ve bütün odalar dolu. Kullanılmayan odalardaki eşyalar da durdukları yerde yıpranabiliyor. Biz yalnızca koltuk döşemesi yapmıyoruz. Boyası dökülmüş tavanlar için de özel kaplama yapıyoruz ve kalem emekçileri de onun üzerinde aslına uygun çizim yapıyorlar. Özel ve hassas iskeleler kurarak bu süreci gerçekleştiriyoruz. Yorulsak da yaptığımız işin tarihî ve manevi durumunu düşündüğümüz vakit hepsi unutuluyor.
