İş insanı Murat Ülker, New York’taki Türkevi’ndeki ‘Hanım Sultanlar’ standında yer alan, Osmanlı Saray hayatı ve o periyotta bayanların toplumsal, kültürel ve sanatsal alanlarda üstlendikleri rolleri anlatan eserler hakkında yorumlarını ve saray bayanlarının hayatlarını aktardığı bir yazı kaleme aldı.
Ülker, yazısında, “New York Türkevin’de bir Goya’ başlığıyla yayımladığı yazında, “Dünyanın dört bir yanında daima olarak GOYA yapıyoruz. Bu sefer epey keyifli bir sanat GOYAsından bahsetmek istiyorum sizlere. New York’taki Türk Başkonsolosluğu ve içerisindeki Türkevi, mesken sahipliği yaptığı sergilerle kültürümüzü anlatma ismine muazzam işler yapıyor. Bana da heyecan ve hayranlıkla bunları size anlatmak düştü. Bilir misiniz ki hanım sözü eski Türkçede han sözünün bayan versiyonu olarak türetilmiştir. Nereden mi çıktı? THY New York uçağından inerken maskeli bir şahıs yanıma yaklaştı, konuştuk… Üsküdar Belediye liderimizdi. Bakın sonra neler oldu, okursanız öğreneceksiniz, keyifli okumalar” sözlerini kullandı.
Ülker, “New York Goya ziyaretimde Türk Konsolosluğu’ndaki Türkevi’ni gezme imkanı buldum. New York Türkiye Başkonsolosluğu çok hoş bir lokasyonda. United Nations binasının karşısındaki tek bina ve çok hoş bir görünümü var” dedi.
Ülker, yazısında kelamlarını şöyle sürdürdü:
Daha evvel Üsküdar’da sergilenen ve Osmanlı’daki Hanım Sultanların tarihî karakterlerine uygun üretilen bu bebekler yurt dışında birinci kez sergilendi. Bu önemli olay, tarihî zenginliğimizi, kültürümüzü sanat aracılığıyla akılda kalıcı ve görünür bir halde dünyaya aktarıyor.
Osmanlı‘da ise vakitle bu kavram değişmiştir, Osmanlı‘da I. Murad’dan itibaren Han yerine Sultan kullanılmaya başlanmış, bayanlarda da ‘Hanım’ın yanına bir de Sultan eklenmiş böylelikle Hanım Sultan olarak anılmaya başlanmıştır. Vakitle Hanım Sultan tabiri Padişahların anneleri, çocukları, torunları ve kardeşleri için de kullanılmaya başlanmış; kız çocuğa hanım sultan, annelere Valide Sultan, padişahtan çocuk doğurmuş olanlara Haseki Sultan, erkek kardeşe Mihraç Sultan, kız kardeşe Mihrace Sultan unvanı verilmiştir.
Bu stantta bedelli bulduğum bir öbür nokta da bebeklerin Anadolu’nun kadim bir oyuncak bebek imal sistemi olan kitre materyaliyle yapılmış olması, çok ince düşünülmüş. Bu, bebeklerin üretildiği gereçten dizaynlardaki inceliğe kadar her şeye yansımış. Bebekleri sanat tarihçileri, moda dizayncıları ve el sanatkarları birlikte tasarlamışlar. Periyodun giysi kültürü o periyoda has çizgi ve motiflerle hazırlanmış kostümlü kitre bebeklerde görülüyor.
Osmanlı tarihine bakacak olursak saraylı bayanların diplomatik yazışmaları yürütebildiğini, kendi isimlerine sahip oldukları şahsi servetlerini kullanarak hayır işlerine de vesile olacak biçimde külliye, medrese, hastane, türbe, çeşme, cami, mescit, hamam üzere eserler yaptırdıklarını görüyoruz. Mesela:
Hürrem Sultan’ın hem halk hem de saraylı bayanlar için Mimar Sinan’a inşa ettirdiği Haseki Hastanesi ve Külliyesi, dünyanın birebir vakitte birinci bayan hastanesidir.
Hatice Turhan Sultan ise Mısır Çarşısı ve Yeni Cami’yi inşa ettirmiş. Kurduğu vakıf ile Mısır Çarşısı’ndan elde edilen gelir, bugünkü İstanbul Üniversitesi’ne bırakılmıştır. Hatice Turhan Sultan böylelikle öğretmenlere ödenecek fiyatlardan, bakım masraflarına kadar üniversitenin harcamaları için kaynak oluşturmuş.
Sultan Abdülmecit’in annesi Bezmialem Valide Sultan’ın 1845 yılında yaptırdığı yapıtlardan en değerlisi “Gureba-i Müslimin (Kimsesizler) Hastanesi” (Vakıf Gureba Hastanesi) Türkiye’nin çağdaş manada birinci hastanesi özelliğini taşıyor. Valide Sultan ömrü boyunca İstanbul’a çeşme, köprü, hastane, mektep üzere kamu faydasına çok sayıda hizmet binası yapılmasını sağladığı üzere Medine-i Münevvere’nin su yollarının yenilenmesini sağlamış.
Bezmialem Valide Sultan’ın ayrıyeten periyodun salgın hastalıklarından korunmak için Beyoğlu Nisa (Kadın) Hastanesi’ni de yaptırdığı biliniyor:
Bu stant çalışması Türkiye’de ve dünyada bir birinciymiş. New York’dan sonra standın Avrupa’da, Paris’te, Asya’da, Japonya’da ve Orta Doğu’da Doha’da açılması planlanıyormuş.
Sergide yer alan Hanım Sultan Bebeklerinden Hürrem Sultan ise artık bizim Godiva ofiste sergilenecek.
HÜRREM SULTAN
(1504-1558)
Kanunî Sultan Süleyman’ın Hasekisi, II. Selim’in Vâlidesi
Hürrem Sultan’ın kaftanı, Topkapı Sarayı Müzesi’nde bulunan klasik periyoda ilişkin kaftanın model ve desenine uygun olarak hazırlanmıştır. Kumaşta yer alan lâle motifi, Osmanlı sanatında Allah’ı temsil etmesi açısından kıymetlidir. Kaftanın içinde kullanılan hafif ipekliden iç entari, şalvar, iç entari üzerine takılan ve “cevherî kemer” denilen mücevherli kemer, bu kemeri süsleyen mücevherli hançer, çaprastlar, başlıkta kullanılan alın çatkısı (kaşbastı) 16. yüzyılın giysi özelliklerini yansıtmaktadır.
ESMA SULTAN (KÜÇÜK)
(1778-1848)
I. Abdülhamid’in Kızı, II. Mahmud’un Kız Kardeşi
16. ve 19. yüzyıllar ortasında Osmanlı Sarayı’nda padişahların ve harem bayanlarının giysisinde kürk yaygın olarak kullanılmıştır. Esma Sultan’ın kaftanının içi de kürkle kaplanmıştır. 18. yüzyılın gösterişli ve sorguç ismi verilen mücevherli baş süsleriyle zenginleştirilen hotozu periyodun modasını yansıtmaktadır. Ayakkabılar üzerinde mücevherlerin yanında işlemeler de kullanılmıştır. Ayakkabılarda iç elbisenin deseni uygulanarak sürece yapılmıştır.
GEVHERHAN SULTAN
(1642-1694)
Sultan İbrahim’in Kızı
Gevherhan Sultan’ın kaftanında krem rengi üzerine serpme motifler kullanılmıştır. Yeşil satenden iç elbisenin kol ve yaka ağızlarında sırma süslemeler kullanılıp, şeffaf bürümcük kumaştan dikilmiştir. Ayrıyeten iç elbisenin düğmeleri sırmadan yapılmıştır. Başlık, 18. yüzyılda yaygınlaşacak şekilde büyük ve mücevherlerle süslü olarak hazırlanmıştır.
HATİCE TURHAN VÂLİDE SULTAN
(1627-1683)
Sultan İbrahim’in Hanımı, IV. Mehmed’in Vâlidesi
16. yüzyılın büyük desenlerine karşılık, 17. yüzyılda sade kumaşlar yaygın olarak kullanılmıştır. Kadife kaftan uygulamasında kaftanın içi aslına uygun olarak tümüyle kürk ile kaplanmıştır. İç elbisesi ipek saten üzerine işlemelidir. 17. yüzyılda bayan başlıkları yükselmiş, kesik koni formunda sonlanmış ve yanlarına takılan sorguçlarla zenginleştirilmiştir. Bayan başlıklarında mücevherli ve tüylü sorguçlar sarayda çok yaygın olarak kullanılmıştır. Başlıkta devrin özelliği yansıtılmıştır.
RABİA ŞERMİ SULTAN
(1705-1732)
III. Ahmed’in Hanımı, I. Abdülhamid Han’ın Vâlidesi
Osmanlı’da Batı tesirleri, 18. yüzyılda Sultan III. Ahmed (1703-1730) periyodunda Lâle Devri’yle canlılık kazanmıştır. Lâle Devri’nde bayanların toplumsal yaşantılarında olan değişiklikler giyinme ve süslenme anlayışını da etkilemiştir. 17. yüzyılda kullanılan ağır gramajlı ve tok ipekli kumaşların yerini hafif gramajlı ipekli kumaşlar almıştır. Rabia Şermi Sultan’ın kıyafetinde kumaşlarda görülen bu değişim yansıtılmıştır. Önden açık şalvar ve kaftan yerine, önü kapalı model uygulanmıştır.
Yurt dışında bu türlü çalışmaları görmek insanı memnun ediyor. Kıymetlerimizin yaşatıldığını, onlara ehemmiyet verildiğini ve onların geleceğe taşındığını görmek huzur veriyor; “Ne hoş bir yandan biz Türkiye için ve Türkiye’den küresel markaları yönetmeye çalışırken öteki yandan Türkiye markasını hak ettiği yere getirmek için de vazife yapanlar var” duygusu yaşıyorsunuz, keyifli oluyorsunuz #MUTLUETMUTLUOL.”
